مکانیسم دفاعی خیال‌ پردازی

خیال‌ پردازی (Fantasy) اصطلاحی که معمولا در اشاره به فرایند تصور اشیاء، نمادها یا رویدادها که در آن لحظه وجود ندارند بکار میرود. معهذا به خود نماد یا تصور نیز اطلاق میشود. بطور کلی، خیال پردازی فرایندی طبیعی، حتی نشانه ثبات و سلامت روانی شمرده میشود.

جنبه های بیمارگونه خیال پردازی اصولا محدود به مواردی است که در آنها کیفیت هذیانی پیدا کرده یا زندگی روانی شخص را تحت تسلط در می آورد. خیال‌ پردازی در معنای روانشناختی به دو جنبه متفاوت ذهن، خودآگاه و ناخودآگاه اشاره دارد.

خیال پردازی هم در کودکان و هم در بزرگسالان دیده می‌شود. اما در بزرگسالی، به دلیل این که استفاده از آن‌ها منجر به رفتارهای ناپسند و غیرقابل پذیرش اجتماعی می‌گردد، کمتر استفاده می‌شوند.

این دفاع‌ها بزرگسالان را در کنار آمدن بهینه با واقعیت ناتوان می‌سازند. از دید ناظر، افرادی که به این دفاع‌ها متوسل می‌شوند، معمولاً بلوغ نیافته می‌نمایند. استفاده مداوم از آن‌ها مشکلات جدی را در کنار آمدن با واقعیت پدید می‌آورد.

ما انسان‌ها قوه تخیل خیلی قوی‌ای داریم، ممکنه شما هم در طول روز خودتون رو مشغول خیال‌پردازی درباره چیزهای مختلف ببینید. پولدار بودن، مشهور بودن، خوشبخت بودن و اما در حقیقت خیال پردازی یکی از مکانیسم‌های دفاعی ذهن، برای پرت کردن حواس ماست. اینجوری دیگه در حال زندگی نمی‌کنیم، و کارهایی که باید انجام بدیم، و یا مشکلاتی که باید باهاشون سر و کله بزنیم دیگه برامون ایجاد استرس نمی‌کنه.

دختری را در نظر بگیرید که در آرزوی ممتاز شدن است، اما به جای تلاش و مطالعه تنها به تخیل اکتفا می کند و در تخیل خود را یکی از ممتازترین دانش‌آموزان فرض می‌کند و لذت می‌برد.

خیال‌ پردازی در دختران نوجوان بیشتر از پسران است. اگر میزان خیال پردازی شما اندک باشد نگران کننده نیست؛ بلکه می‌تواند شما را به خلاقیت‌های هنری (شعر و شاعری نویسندگی نقاشی و …) ابتکار در معماری و مهندسی و نوآوری های فنی و اکتشافات علمی سوق دهد. از خیال‌ پردازی میشه به مانند یک ابزار تعیین کننده هدف استفاده کرد. با استفاده از خیال‌ پردازی به روش درست و آگاهانه متوجه این موضوع می شویم که از زندگی چی می‌خواهیم.

آرامش با کمک خیال پردازی

افزون بر این، راه‌کاری برای تخلیه احساسات و در نتیجه آرامش است؛ برای مثال، هنگام احساس کینه جویی با خیال انتقام از شدت ناراحتی خود می‌کاهید و با ارضای تخیلی آرزوها و امیال ناکام مانده به خود آرامش می دهید؛ چرا که خیالبافی٬ ساز و کار دفاعی برای مقابله با شکست‌ها است؛ اما اگر دائم خیالبافی می‌کنید؛ به گونه‌ای که در نظام زندگی و درسی شما اختلال ایجاد شده به معنای وجود مشکل است و باید حل شود.

خیال‌ پردازی در خودآگاهی

فانتزی تصور کردن موقعیتی است که امیال و اهداف خالقش را آشکار میسازد. فانتزی ها گاه شامل موقعیتهایی بسیار بعید و گاه کاملا واقع گرایانه اند. فانتزی همچنین در بسیاری موارد میتواند دربرگیرنده محتوایی جنسی باشد.

اغلب، افراد افکار خود را در حال دنبال کردن مجموعه ای از فانتزی ها پیرامون آنچه آرزو میکنند تا بتوانند انجام دهند یا آنچه آرزو میکنند که ای کاش انجام داده بودند، میابند. جورج ویلانت در مطالعه خود بر مکانیسم های دفاعی، خیال‌ پردازی را یک نمونه شاخص از دفاع های نابالغ ذکر می کند.

فروید و خیال‌ پردازی

به عقیده فروید یک فانتزی پیرامون آرزوهایی چندگانه و اغلب سرکوب شده شکل میگیرد. یک فانتزی، میل را به صورتی تغییر شکل یافته و از طریق فرایندی دفاعی نمایش میدهد. تمایل سوژه به حفظ فاصله با آرزوی سرکوب شده و تجربه کردن آن به صورت همزمان، امکان تجربه ای چندگانه از فانتزی را فراهم میسازد.

اختلالات شخصیت

خیال‌ پردازی همچنین یکی از سازوکارهای دفاعی در اختلالات شخصیت است. خیلی از کسانی که اغلب انگ اسکیزوئید بر آن‌ها زده می‌شود، یعنی افراد نامتعارف، گوشه‌گیر و هراسان، با خَلق یک زندگی تصوری به‌ویژه دوستانی تصوری در درون خود به تسکین و ارضای خود می‌پردازند.

اینگونه افراد، به دلیل وابستگی فراوانشان به خیال‌پردازی، اغلب بسیار سرد و نجوش به نظر می‌رسند. درمانگر باید معاشرتی نبودن آن‌ها را به حساب ترسشان از صمیمیت بگذارد و بر آن‌ها خرده نگیرد یا اگر او را طرد کردند، دلخور نشود. درمانگر همواره باید با آرامش، اطمینان بخشی، و تعمق، نسبت به آن‌ها علاقه و توجه نشان دهد، بی آنکه اصراری برای دیدن واکنش متقابل از جانب آن‌ها داشته باشد.

اگر ترسی را که آن‌ها از صمیمیت و نزدیکی، دارند، دریابیم و به راه‌های نامتعارفی که آن‌ها در زندگی و روابط خود برمی‌گزینند، توجه و احترام نشان دهیم، مفید و نیز درمانی خواهد بود.