اختلالات طیف اوتیسم
اختلالات طیف اوتیسم (ASD) یا بیماری درخودماندگی طیف وسیعی از اختلالات مغزی و روانپزشکی با منشا عصب شناختی و علائم اختلالات رفتاری بوده که مهم ترین ملاک تشخیصی آن نقص در رشد زبان و ناتوانی در برقرای ارتباط با دیگران می‌باشد.
بسیار مهم است که والدین از علائم اوتیسم آگاه باشند تا هرچه سریع‌تر آن راشناسایی کرده و از خدمات درمانی برای سازگاری بیشتر کودک و افزایش مهارت‌های ارتباطی او استفاده کنند. اوتیسم در بزرگسالی هم می‌تواند مشکلات زیادی را برای فرد ایجاد نماید، بنابراین مداخله و درمان به موقع در کودکی بسیار مهم و ضروری است.
اوتیسم یا در خودماندگی، بیماری عصب شناختی است که با نشانه‌های نقص در ارتباط و گفتار تشخیص داده می‌شود. به دلیل طیف وسیعی از نشانه‌ها و ناهنجاری‌ها در کودکان مبتلا به آن اختلال طیف اوتیسم می‌گویند. بیماری درخودماندگی می‌تواند زندگی فرد را بسته به علائم خفیف تا شدید تحت تاثیر قرار دهد.
شیوع اوتیسم در پسران حدود 5 تا 4 برابر دختران است. علائم اوتیسم در همان سه سال اول زندگی کودک قابل تشخیص می‌باشد اما با این حال در سنین 36-18 ماهگی بارزتر خواهد شد؛ چرا که نشانه‌های بارز اختلالات طیف اوتیسم تاخیر یا انحراف در رشد مهارت‌های اجتماعی، شناختی و ارتباطات کلامی و غیر کلامی کودک است.
نشانه های اختلال اوتیسم
نشانه‌های زیر در کودکان مبتلا به اوتیسم یا بیماری درخودماندگی از خفیف تا شدید مشخص می‌شود. با توجه به شدت بیماری، کودک تحت درمان و آموزش قرار می‌گیرد. برخی از این نشانه‌ها عبارتند از:
- اجتناب از تماس چشمی و تماس فیزیکی با دیگران
- تمایل به تنهایی، عدم پاسخ به لبخند والدین پس از 6 ماهگی، داشتن ارتباط محدود و کم با اطرافیان، عدم تمایل به جواب دادن به صداها و دیگران و بی توجهی نسبت به محرک‌های محیطی
- تکان خوردن، چرخیدن و انجام دیگر حرکات تکراری و رفتارهای کلیشه ای
- تاخیر در حرف زدن، صحبت‌های تکراری با کلمات و عبارات کوتاه
- ناتوانی در بروز هیجانات و احساسات خود و فهم احساسات دیگران
- عدم انطباق با تغییرات کوچک در زندگی روزمره و تمایل به حفظ ثبات در موقعیت‌های مختلف
- مشکلات جسمی مانند هماهنگی ضعیف بین اجزای بدن، کنترل ضعیف دست، مشکلات معده مانند یبوست
- پرخاشگری و امکان آسیب رساندن به خود و دیگری
علاوه بر نشانه‌های ذکر شده، والدین و متخصصان می‌توانند با شناسایی نشانه های اولیه اوتیسم، هر چه زودتر برای درمان اقدام نمایند.
دلایل اختلال اوتیسم
علت قطعی اختلالات طیف اوتیسم مشخص نیست با این حال عوامل زیر را در بروز درخودماندگی موثر شناخته شده است:
- نقش عوامل ارثی یا ژنتیکی
- صدمه‌های احتمالی پیش از تولد مانند اختلال در اکسیژن رسانی حین زایمان
- افزایش حجم مغز در لوب‌های پس سری، آهیانه، گیجگاهی
- سطوح غیر طبیعی انتقال دهنده‌های دوپامین و سروتونین در مایع مغزی_ نخاعی
- علائم و نشانه های اوتیسم در سنین مختلف کودک
نشانه‌های اوتیسم در سنین مختلف کودک به شرح زیر می‌باشد:
1. کمتر از یک سال
اگر کودک شما مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم باشد، متوجه می‌شوید که در سن 1 سالگی ارتباط چشمی زیادی با شما برقرار نمی‌کند. همچنین در هنگام صدا زدن واکنشی نشان نداده و به لبخند اطرافیان پاسخی نمی‌دهد. توجهی به حضورتان ندارد و برای بغل کردن هیچ هیجانی از خود نشان نمی‌دهد.
به طور واضح و کلی متوجه عدم تمایل او به تبادلات اجتماعی می‌شوید. بازی‌های تکی و تنها بودن را به جمع و شلوغی ترجیح میدهد. ناتوانی در بیان هیجانات و حس کنجکاوی بسیار پایین، ترس‌های عجیب از بعضی اشیا، آرامش بیش از حد یا ناآرامی فراوان نیز از علائم اوتیسم در سنین 1 سالگی است.
2. دو تا پنج سالگی
در سن 2 تا 5 سالگی کودک مبتلا به اوتیسم علاقه‌ای به بازی با کودکان دیگر ندارد. توانایی و سرعت یادگیری کلمات در او بسیار کم است و حتی شاید از عبارات دو کلمه‌ای هم استفاده نکند. بیشترین علائم اوتیسم در این سنین ظاهر می‌شوند.
3. سنین مدرسه
در سنین مدرسه و اواخر دوران کودکی، ناهنجاری‌های رشدی خصوصا در استفاده از زبان و اختلالات ارتباطی مانند ناتوانی در بازی با همسالان خود و اختلالات اجتماعی مانند ناتوانی در برقراری ارتباط با بزرگترها، عدم درک دیگران و پافشاری بر عقاید و نظرات خود از نشانه‌های بیماری اوتیسم است.
تقسیم بندی اختلال طیف اوتیسم بر اساس میزان شدت
در جدیدترین نسخه راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (DSM-5) اختلال طیف اوتیسم از نظر شدت به 3 دسته تقسیم شده است که موارد زیر را شامل می‌شود:
1. نیازمند حمایت
این افراد که طبقه اختلال طیف اوتیسم در گروه درجه قرار میگیرند، برای شروع روابط اجتماعی به طور واضح مشکل دارند به طوری که اغلب هنگام دعوت دیگران برای ارتباط اجتماعی پاسخ‌های غیر معمولی می‌دهند و تلاش‌های ناموفق می‌کنند که اکثراً به شکست می‌انجامد. با این حال آن‌ها معمولاً تمایلات اندکی برای تعاملات اجتماعی دارند و کارکرد بین فردی‌شان به طور کامل مختل نشده است.
برای مثال ممکن است تنها در مکالمات رو در رو مشکل داشته باشند اما در سایر روابط بتوانند عملکرد خود را در حد متوسط حفظ کنند. تلاش اوتیستیک‌های درجه یک برای دوست یابی از جانب دیگران عجیب و غریب به نظر می‌رسد و اکثراً به شکست می‌انجامد. در نهایت این افراد به دلیل نقایص اجتماعی مذکور نیازمند کمک هستند و بدون حمایت‌های درجا دچار محدودیت‌های زیادی می‌شوند.
2. نیازمند حمایت قابل توجه
افرادی که از نظر شدت اختلال طیف اوتیسم نمره 2میگیرند، نقص های قابل توجهی در ارتباطات کلامی و غیر کلامی دارند که حتی با وجود حمایت دیگران نیز کاملاً آشکار باقی می‌ماند. این افراد اغلب علایق محدودی دارند و در پاسخ به دیگران تنها از جملات ساده استفاده می‌کنند. هم چنین ارتباطات غیر کلامی آن‌ها به طور واضحی عجیب و غریب به نظر می‌رسند.
3. نیازمند حمایت بسیار زیاد
گرفتن تشخیص درجه 3 برای اختلال طیف اوتیسم به معنای وجود نقایص عمده در ارتباطات کلامی و غیر کلامی است که منجر به افت شدید در عملکرد فرد می‌شوند. مشکلات این افراد در ارتباط اجتماعی در حدی است که بسیار کم برای تعامل با دیگران پیش‌قدم می‌شوند و دعوت دیگران برای رابطه را نیز اکثراً قبول نمی‌کنند.
مثلاً فردی که دایره لغات قابل فهم کمی دارد به ندرت برای گفت و گو پیش‌قدم می‌شود و اگر درخواستی داشته باشد معمولاً از روش‌های غیر معمول و غریبی برای ابراز خواسته‌های خود استفاده می‌کند. در این درجه والدین نقش بسیار مهمی دارند و ضروری است که حتما از کمک یک روانشناس بهره‌مند شوند.
عوامل خطرساز اختلال طیف اوتیسم
عوامل محیطی و زیستی مختلفی می‌توانند در بروز این مشکل نقش داشته باشند که اغلب در تعامل با یکدیگر عمل کرده و به این ترتیب شدت اختلال را تحت تأثیر قرار می‌دهند. در ادامه به بررسی جداگانه عوامل خطرساز اختلال طیف اوتیسم میپردازیم:
1. عوامل محیطی
سن بالای والدین، وزن پایین هنگام تولد و مواجهه با والپروات در دوران جنینی از جمله مهم‌ترین عوامل محیطی هستند که خطر ابتلا به اختلال طیف اوتیسم را در افراد افزایش می‌دهند. البته توجه داشته باشید که این عوامل تنها فاکتورهای خطرساز هستند و به طور قطع بروز اوتیسم را تعیین نمی‌کنند.
2. عوامل زیستی
عوامل زیستی از جمله ژنتیک و فیزیولوژی بدن فرد نیز می‌تواند در ابتلا به اختلال طیف اوتیسم تأثیرگذار باشد. مطالعات انجام شده در این زمینه نشان داده است که، نقش وراثت در بروز اوتیسم را بر اساس همگامی دوقلوهای همسان چیزی در حدود 37 تا 90 درصد تخمین می‌زنند. همچنین تازه‌‌ترین پژوهش‌ها نشان میدهد که در 15 درصد موارد اختلال طیف اوتیسم با یک جهش ژنتیکی همراه است.
میزان شیوع اختلال طیف اوتیسم
در مطالعات جدید میزان شیوع این اختلال در آمریکا و سایر کشورهای جهان چیزی در حدود 1 درصد گزارش شده است. هم چنین پژوهش‌ها بیانگر این است که میزان ابتلای کودکان و بزرگسالان دچار اوتیسم مشابه یکدیگر است و باهم تفاوت چندانی ندارد.
تفاوت‌های جنسیتی در میزان ابتلا به اوتیسم
جالب است بدانید که طیق مطالعات همه‌گیر شناسی، شیوع اوتیسم در پسران 4 برابر بیشتر از دختران است. البته این مسئله می‌تواند به دلیل تظاهرات خفیف‌تر مشکلات ارتباطی و اجتماعی در دختران باشد که باعث می‌شود بسیاری از آن‌ها به موقع تشخیص مناسب دریافت نکنند و به نوعی نادیده گرفته شوند.
در نتیجه 4 برابر بودن آمار پسران در ابتلا به اوتیسم لزوماً به معنای وجود یک فاکتور جنسیتی مؤثر در بروز اختلال اوتیسم نیست و می‌تواند به محدودیت‌های آماری و تشخیصی در این زمینه اشاره داشته باشد.
تفاوت اوتیسم با اختلال‌های زبانی
اختلال زبانی نوع دیگری از اختلالات عصبی رشدی است که در دوران کودکی اتفاق می‌افتد. در برخی از انواع این اختلال، مشکلات ارتباطی و اجتماعی مختلفی اتفاق می‌افتند که نباید با اوتیسم اشتباه گرفته شوند. چراکه روند درمان متناسب با نوع تشخیصی که کودک دریافت می‌کند متفاوت خواهد بود.
تفاوت‌هایی که متخصصان با کمک آن‌ها این دو اختلال را از هم تفکیک می‌کنند، به این مسئله اشاره دارد که در اختلالات زبانی ناهنجاری‌های غیر کلامی و الگوهای تکراری رفتار، علایق و فعالیت‌ها دیده نمی‌شود.
ازدواج افراد مبتلا به اوتیسم
جواب این سوال که آیا افراد مبتلا به اوتیسم قادر به تشکیل خانواده هستند یا خیر به سطح عملکرد و شدت اختلال فرد بستگی دارد. درواقع افرادی که دچار اوتیسم درجه یک هستند و با دریافت حمایت می‌توانند سطح متوسطی از ارتباطات اجتماعی را تجربه کنند، نسبت به سایر افراد مبتلا به این مشکل از قابلیت بیشتری برای ازدواج کردن برخوردارند.
اما اوتیسم درجه دو و درجه سه در صورت ازدواج با مشکلات بسیار بیشتری رو به رو خواهد بود که اوضاع را برای دو طرف دشوار خواهد کرد. از همین رو بسیار اهمیت دارد که قبل از ازدواج با این افراد از ماهیت و شدت مشکل آن‌ها اطلاع کافی داشته باشید و محدودیت‌های پیش رو را با دید باز بررسی نمایید.
این نکته نیز اهمیت دارد که بدانید ابتلا به اوتیسم لزوماً به معنای ناتوانی در تشکیل خانواده و ازدواج نیست و تنها وجود چالش‌های بیشتر در این مسیر را به شما نشان میدهد. در نهایت اینکه این تصمیم به عوامل بسیار زیادی بستگی دارد و ضروری است که حتما با یک روانشناس مشورت نمایید.
تشخیص و روش های درمان اختلالات طیف اوتیسم
تشخیص و درمان اوتیسم بر عهده روانشناسان، روانپزشکان، متخصصین مغز و اعصاب، متخصصان رشد و آسیب شناسان گفتار و زبان است. هدف اصلی روش‌های مختلف درمان، افزایش توان ارتباطی و مهارت‌های زندگی روزمره، کاهش مشکلات رفتار مانند جرح خویشتن و پرخاشگری بیماران است. برای رسیدن به این اهداف روان درمانگر معمولا از روش شرطی سازی کنشی استفاده می‌کنند.
همچنین مراقبت از کودک اوتیسم، نگرانی و مشکلات زیادی برای والدین کودکان اوتیستیک به همراه دارد که در این صورت بهره مندی از خدمات مشاوره کودک اهمیت دارد.
در موارد شدید بیماری، داروهای ضد روان پریشی در کاهش رفتارهای پرخاشگرانه فرد مبتلا به اوتیسم تجویز می‌شوند.
برای اطلاع بیشتر از رفتار درمانی اختلال اوتیسم کلیک کنید.
