بررسی رابطه افسردگی و عزاداری اهل بیت
در این بلاگ می خواهیم به بررسی رابطه افسردگی و عزاداری اهل بیت علیه السلام بپردازیم . برخی تصورات حاکی از آن است که عزاداری اهل بیت مثل محرم و صفر باعث به وجودآمدن و افزایش افسردگی در افراد میشود. با بررسی علمی و پشتوانه پژوهشی در این وبلاگ ثابت میکنیم که نه تنها این عزاداری ها باعث افسردگی نمیشود بلکه در درمان آن کمک میکند. در ابتدا به تعریف چند مفهموم کلیدی میپردازیم:
افسردگی
اختلال افسردگی یکی از شایع‌ترین تشخیص‌های روانپزشکی است که مشخصه آن خلق افسرده و با احساس، اعتماد به نفس پایین و بی‌علاقگی به هر نوع فعالیت و لذت روزمره مشخص میشود؛ چیزی که از آن به عنوان “سرماخوردگی روانی” یاد میشود. افسردگی منجر به از کارافتادگی قابل توجه فرد در قلمروهای زندگی فردی و اجتماعی و اشتغال میشود و عملکردهای روزمره فرد همچون خوردن و خوابیدن و سلامتی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. حال به برخی از تعاریف عمده افسردگی را بررسی میکنیم
افراد داراي افسردگي دچار موارد ذیل میشوند
1- تغییرات در سطح انرژی یا فعالیت
- کاهش انرژی
- خستگی سستی و رخوت
- کاهش فعالیت بی‌خوابی
- پرخوابیکناره‌گیری اجتماعی
2- درد هیجانی
- غمگینی طولانی
- گریه غیرقابل کنترل و غیرقابل توضیح
- احساس گناه
- احساس پوچی
- از دست دادن اعتماد به نفس
- احساس ناامیدی
- احساس بی‌پناهی
3- حالت‌های روحی دشوار
- تحریک‌پذیری
- خشم
- اضطراب و نگرانی
- بدبینی
- بی‌تفاوتی
4- تغییر در الگوهای فکری
- عدم تمرکز
- بی‌تصمیمی
- مشکلات حافظه‌ای
- بی‌نظمی
5- دل مشغولی به مرگ
- فکر مرگ
- فکر خودکشی
- احساس مرگ
6- تغییرات فیزیکی
- کاهش یا افزایش وزن
- کم اشتهایی یا پراشتهایی
- بی‌قراری یا کندی روانی-حرکتی
دینداری
دینداری به تجلی ارزش‌ها و نشانه‌های دینی در هر فرد یا پدیده‌ای دینی بودن اطلاق می‌‌گردد که این تجلی ارزش‌ها و نشانه‌های دینی بودن فرد در نگرش، گرایش و کنش‌های آشکار و پنهان وی قابل یافت است. به طور کلی میتوان دینداری را به معنای دینی بودن، التزام دینی و پایبندی دینی در نظر گرفت.
- بعد اعتقادی: باورهایی که انتظار می‌‌رود پیروان آن ادیان بدان‌ها اعتقاد داشته باشند.
- بعد مناسکی: شامل اعمال دینی مشخص همچون عبادت، نماز، شرکت در آیین‌های خاص، روزه گرفتن و… است که انتظار می‌‌رود پیروان هر دین آن‌ها را به جا آورند.
- بعد تجربی: ناظر به عواطف، تصورات و احساسات مربوط به داشتن رابطه جوهری ربوبی همچون خدا یا واقعیتی غایی یا اقتداری متعالی است.
- بعد پیامدی: ناظر به اثرات باورها، اعمال، تجارب و دانش دینی بر زندگی روزمره پیروان است
سلامت روان
سلامت یا بهداشت روان به معنی “استعداد روان برای هماهنگ، خوشایند و مؤثر کارکردن، برای موقعیت‌های دشوار انعطاف‌پذیر بودن و برای بازیابی تعادل خود توانایی داشتن” است
- بعد اول شامل مواردی درباره احساس افراد در مورد وضع سلامت خود و احساس خستگی است و نشانه‌های بدنی را دربر می‌گیرد.
- بعد دوم شامل مواردی است که با اضطراب و بی‌خوابی مرتبط‌اند.
- بعد سوم گستره توانایی افراد را در مقابل خواسته‌های حرفه‌ای و مسائل زندگی روزمره می‌سنجد و احساسات آن‌ها را درباره چگونگی کنار آمدن با موقعیت‌های متداول زندگی را آشکار میکند.
- بعد چهارم دربرگیرنده مواردی است که با افسردگی وخیم و گرایش به خودکشی مرتبط اند.
احساس تنهایی
احساس تنهایی تجربه ناخوشایندی است که در پاسخ به نارسایی‌هایی کمّی یا کیفی در روابط اجتماعی ظاهر میشود و نشان دهنده ی ارزیابی فرد از کیفیت نامطلوب روابط اجتماعی و صمیمانه خود است.
- بعد عاطفی: شرایطی است ناشی از فقدان و یا از دست دادن وابستگی‌های عاطفی صمیمی
- بعد اجتماعی: شرایطی است ناشی از فقدان شبکه اجتماعی جالب توجه و جذب‌کننده از تماس‌ها و روابط اجتماعی
- بعد خانوادگی : شرایطی است ناشی از ضعف یا فقدان پیوندها و روابط خانوادگی معنادار
نتایج پژوهشی بررسی رابطه افسردگی و عزاداری اهل بیت
در یک پژوهش انجام شده در سال ۱۳۹۲ به افرادی که در مراسم عزای امام حسین (ع) شرکت می‌کردند و کسانی که شرکت نمی‌کردند به عنوان گروه شاهد – با قید همتاسازی دو گروه پیش از شروع دهه اول محرم پرسشنامه افسردگی «بک» داده شد و پس از پایان دهه اول محرم دوباره هر دو گروه مورد آزمون قرار گرفتند (پیش‌آزمون پس‌آزمون). نتایج مقایسه میانگین نمره افسردگی دو گروه در تحلیل واریانس نشان داد که در میان شرکت‌کنندگان کسانی که افسردگی نداشتند پس از عزاداری هم افسرده نشدند و کسانی که افسرده بودند بعد از عزای امام حسین (ع) نمره افسردگی آن‌ها کاهش‌یافته و میانگین آن به زیر حد طبیعی رسیده بود.
بنابراین فرض اینکه شرکت در عزاداری محرم سبب افسردگی میشود رد شد و بلکه خلاف آن هم تأیید شد؛ به این معنی که شرکت در عزاداری برای سلامت روانی مفید است وباعث کاهش افسردگی و یا حتی بهبود آن میشود.
بر اساس مکانیزم‌های موردقبول در مکاتب روانشناسی عرفی ۶ مکانیزم پیشنهاد شد ؛
- افراد برونریزی یا تخلیه هیجانی می‌کنند و این مسئله باعث کم شدن هیجانات منفی باقیماندهمی شود.
- اگر کسی احساس گناه حل‌نشده‌ای دارد، ممکن است گرایش به افسردگی پیدا کند، اما وقتی در عزاداری شرکت کندو امید به رحمت خدا پیدا کرد، این امید احساس گناه را تا حدی خنثی و افسردگی را بهبود میبخشد.
- یکی از دلایل افسردگی احساس تنهایی است. شرکت در مراسم عزاداری امام حسین (ع) همراه با خیل عظیمی از افراد باعث میشود فرد خودش را تنها نبیند و خود را عضو یک گروه منسجم بزرگی بنام گروه عزاداران امام حسین (ع) بیابد و به این ترتیب احساس حمایت اجتماعی میکند.
- این است که ضعف سرمایه‌های معنوی سبب افزایش آسیب‌پذیری روانی از جمله استعداد افسردگی میشود. در عزاداری سیدالشهداء (ع) غلظت بالایی از سرمایه‌های معنوی قابل اکتساب است.
- بافراد افسرده یا در معرض ابتلاء به افسردگی، در مراسم عزاداری حسینی (ع) این فرصت را می‌یابند تا مصائب و مشکلات خود را با مصائب امامشان که او را از خود بهتر می‌دانند مقایسه کنند و از دیدگاه شناختی بزرگ‌نمائی مصائب خود را متوقف کنند. آن‌ها در این روند متوجه میشوند که عزیزتر از آن‌ها در درگاه خداوند تعالی مشکلات بزرگ‌تری داشته است و این تحمل مشکلات را برای عزاداران آسان میکند.
- یکی از دلایل افسردگی احساس پوچی، بی‌هدفی و بی معنایی است. در مراسم سوگواری سیدالشهداء (ع) فرد این فرصت را می‌یابد تا همسو با ایشان زندگی پرمعناتر و هدفمندتری را شروع کند و به این ترتیب از افسردگی فاصله می‌گیرد.
نتیجه گیری
با توجه به مفاهیم تعریف شده و استناد به پژوهش انجام شده درباره بررسی رابطه افسردگی و عزاداری اهل بیت علیه السلام میتوان نتیجه گرفت که گزاره ی”عزاداری ها باعث افسردگی و افزایش آن میشود” اشتباه و غیر علمی است. و این گزاره ها از روی بدبینی و سطحی نگری افراد و کسانی که میخواهند به وجهه دین و دین مداری آسیب وارد کنند بیان میشود. این عزاداری ها نه تنها باعث افسردگی نمیشود بلکه باعث کاهش و بهبود افسردگی، تخلیه هیجانات، افزایش عزت نفس،افزایش بعد معنوی و امید به زندگی وحمایت اجتماعی از افراد میشود.
