معرفی رشته روانشناسی محیطی (environmental psychology)
آیا تاکنون فکر کرده‌اید که مطالعه کردن گوش دادن به موسیقی سبب افزایش تمرکز شما می‌شود؟ آیا افراد به هنگام قرار گرفتن در هوای گرم پرخاشگرتر از حالت عادی خود رفتار می‌کنند؟ آیا بازی کردن کودکان در پارک بر خلاف زمین‌های بازی آسفالت شده به بهبود بیش فعالی آنها کمک می‌کند؟
این نمونه سوالات را روانشناسان محیط زیست پاسخ می‌دهند.
اصطلاح روانشناسی محیط ممکن است اندکی برای افراد گیج کننده و مبهم باشد. شاید دلیل این امر این باشد که این رشته هنوز به قدر کافی میان مردم جا نیفتاده است. بسیاری از افراد معتقدند که رشته روانشناسی محیط یکی از تاثیر گذارترین رشته‌ها در آینده انسان است.
در روانشناسی محیط همه چیز در مورد تعامل بین مردم و محیط است. برای مثال این رشته قصد دارد تا درک کند که چگونه و چرا محیط بر ما تاثیر می‌گذارد، چگونه می‌توانیم از این دانش به نفع خود استفاده کنیم؟ و چه کارهایی می‌توانیم انجام دهید تا روابط خود را با جهان اطرافمان بهبود بخشیم.
روانشناسی به عنوان علمی شناخته شده است که فعالیت مغز را همواره به عنوان یک واحد مجتمع در تعامل با محیط پیرامون تحت تأثیر قرار می‌دهد.
روانشناسی یک چتر برای بسیاری از علوم منشعب از آن است مانند؛ روانشناسی تربیتی، روانشناسی مشاوره، روانشناسی رشد و روانشناسی محیط .
این نوع روانشناسی یکی از جدیدترین علوم است که از سال 1970 به بعد به تصویب رسیده است. (پروچانسکی) این علم را در سال 1990 میلادی اینگونه تعریف کرد: “شاخه‌ای از علم که مربوط به تعاملات و روابط بین انسان‌ها و محیط اطراف آنها است.
تاریخچه روانشناسی محیط
اولین کسانی که به پیشرفت روانشناسی محیط کمک کردند راجر پارکر و هربرت رایت هستند. این دو نفر اولین پروژه روانشناسی محیط را با هدف بررسی چگونگی تأثیر محیط‌های دنیای واقعی بر رفتار انسان در سال 1945 به عهده گرفتند.
پارکر و رایت به منظور تکمیل پروژه خود شروع به انجام مطالعات گروهی در شهرها درباره تأثیر محیط بر رفتار انسان‌ها کردند.
روانشناسی محیط با ظهور نظریه‌های گشتالت در دهه 1940 آغاز شد. در آن زمان روانشناسان گشتالت معتقد بودند كه انسان‌ها به طور ذاتی تمایل دارند تا به دنیای ادراكی خود به ساده‌ترین روش ممكن سازمان بخشند.
طبق این نظریه می‌توانیم نتیجه بگیریم که انسان‌ها تمایل به جمع آوری و طبقه بندی چیزها بر اساس شباهتشان دارند. روانشناسی محیط در آغاز کار خود به روانشناسی اجتماعی متکی بود.
این نوع از روانشناسی رابطه نزدیک بین محیط فیزیکی و رفتارهای انسانی را که شامل پدیده‌های خارجی و حوادث ضمنی و باطنی است را می‌بیند و به طور کلی شامل تفکر استراتژیک ، تخیل، ادراک، احساسات، یادگیری، خلاقیت، تدبر و بسیاری از عوامل دیگر است.
در واقع روانشناسی شهری را می‌توان کاتالیزوری برای ظهور روانشناسی محیط دانست.
عوامل ظهور روانشناسی محیطی
- مشکلات زیست محیطی که در جامعه در حال توسعه یافتن بود.
- نقش محیط و ژنتیک در ایجاد رفتاری متفاوت در انسان که به دلیل تعامل عوامل مختلفی مانند میزان بالای عقب ماندگی ذهنی در مناطق آلوده بوده است.
- ظهور برخی از نظریه ها و مطالعات علمی که سعی در پیوند دادن محیط فیزیکی و برخی از متغیرهای روانشناختی داشتند. این مطالعات تا دهه هفتاد حتی ثبت هم نشده بودند.
عناوین مورد بررسی در روانشناسی محیط
مجله روانشناسی محیط زیست عناوین زیر را به عنوان عناوین محبوب در این زمینه تهیه کرده است.
- خطرات زیست محیطی
- پیامدهای اکولوژیکی اعمال انسان
- ارزیابی مناظر ساختمانی و طبیعی
- درک و ارزیابی ساختمان‌ها و مناظر طبیعی
- جنبه‌های روانشناختی و رفتاری افراد و طبیعت
- ازدحام، حریم خصوصی، قلمرو، فضای شخصی
- نظریه‌های مرتبط با مکان، دلبستگی و هویت آن
- جنبه های روانشناختی مدیریت منابع و بحران ها
- استرس زیاد و غیر قابل کنترل مربوط به تنظیمات بدنی
- اوقات فراغت و رفتار گردشگری در ارتباط با تنظیمات فیزیکی آنها
- طراحی و تجارب مربوط به جنبه های فیزیکی محل های کار ، مدارس ، اقامتگاه ها ، ساختمانهای عمومی و فضاهای عمومی
بررسی مفاهیم قالب در روانشناسی محیط
همانطور که به شما گفتیم روانشناسی محیطی مملو از نظریه هایی در مورد چگونگی عملکرد ما در محیط اطرافمان است. این نوع از روانشناسی علاقه مند است تا مسائل مختلف را بر اساس یکی از چند دیدگاه اصلی خود بررسی کند.
1. ایده جبرگرایی محیطی
بر اساس این ایده گفته می‌شود که محیط به نوعی جهت دهنده و هدف دهنده به زندگی انسان است. در این مفهوم روانشناسی محیطی تاثیر معماری‌ها نیز بر رفتار انسان سنجیده می‌گردد. این ایده بیان می‌کند که هر نتیجه‌ای که در زندگی انسان به دست می‌آید دارای علت و محرکی است.
به طور کلی و خلاصه باید به شما در خصوص ایده جبرگرایی بگویم که به دلیل ادعای آن در این زمینه که محیط علت رفتار است (آن هم در حالی كه خود انكاركننده تعامل بین محیط و رفتار است) در میان دانشمندان مورد قبول نیست.
2. ایده تحریک یا برانگیختگی
بر اساس این نوع از مفهوم روانشناسی محیطی، برانگیختگی در نتیجه محرک های بد و یا خوب رخ می‌دهد. برانگیختگی بر اساس افزایش فعالیت مغزی و ترشح هورمون های مختلف مانند سروتونین و دوپامین و مکانیسم پاسخگویی مانند ضربان قلب یا افزایش تعداد تنفس تعریف می‌شود.
3. جبر جغرافیایی
جبر جغرافیایی دلالت بر این دارد که پایه و اساس تمامی تمدن‌ها به فاکتورهای محیطی از جمله توپوگرافی، اقلیم، پوشش گیاهی و دسترسی به آب بستگی دارد. نظریه پردازان در این خصوص باور دارند که افزایش زیاد چالش‌های زیست‌محیطی به نابودی تمدن‌ها منجر خواهد شد و شده است.
4. بیولوژی اکولوژیکی
چشم‌انداز بیولوژی اکولوژیکی ریشه در نظریه‌های مربوط به پیوستگی بیولوژیکی و جامعه‌شناسی میان ارگانیسم‌ها و محیط پیرامون آنها دارد. بر اساس این نظریه ارگانیسم‌ها به عنوان بخش‌های جدایی ناپذیری از محیط پیرامون خود در نظر گرفته می‌شوند.
5. رفتار گرایی
رفتار گرایی بیشتر بر مفهوم گفت‌وگو و تبادل نظر تأکید دارد و عنوان می‌کند که هر دو بستر محیطی و شخصی از جمله شخصیت و تجارب برای تعیین رفتار یک فرد حیاتی هستند.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره رویکرد رفتار گرایی کلیک کنید.
6. روانشناسی گشتالت
دست آخر هم روانشناسی گشتالت مطرح می‌شود که یکی از جنبه‌های موضوع رفتارگرایی است. با این تفاوت که رفتار گرایان اغلب رفتار را در نظر می‌گیرند اما روانشناسی گشتالت عمدتاً بر روی درک و شناخت متمرکز می‌شود.
اصول روانشناسی محیطی
- مدل سیستم‌ها
- رویکرد واقع گرایانه
- چشم‌انداز میان رشته‌ای
- چشم اندازه برهمکنشی
- تحقیق در محیط طبیعی
- رویکردهای چند روشی شامل کمی و کیفی
- سطوح چندگانه از تجزیه و تحلیل، فردی و اجتماعی
- تحقیق کاربردی میدانی که بر ادغام و یکپارچه‌سازی نظریه و عمل متمرکز شده است.
استفاده از روانشناسی محیطی در طراحی و معماری
همانطور که ممکن است تا به اینجای بحث حدس زده باشید روانشناسی محیطی چیزهای زیادی برای گفتن در مورد معماری و طراحی کار آمد و گیرا دارد، بر اساس مطالعات صورت گرفته می‌دانیم که مکان‌هایی مانند باغ‌ها و پارک‌های سرسبز با گل‌ها و گیاهان رنگارنگ به مردم کمک می‌کنند که احساس خوبی داشته باشند.
علاوه بر این مشخص شده است که داشتن رابطه تنگاتنگ با محیط پیرامون، تاثیر بسیار مثبتی بر افراد خواهد داشت. بنابراین طراحی محیط‌های مشارکتی و فعال، تمرکز و بهره‌وری ما را افزایش می‌دهند.
استفاده از روانشناسی محیطی در ساختمان‌ها هنوز به اندازه کافی رواج نیافته است اما با این حال این حوزه تخصصی در حال رشد و بلوغ است. تعداد روانشناسانی که به حوزه طراحی ساختمان‌ها و فضاها ورود پیدا می‌کنند روز به روز در حال افزایش است.