معرفی رشته روانشناسی نظامی (Military Psychology)
روانشناسی نظامی به عنوان یکی از حوزه‌های روانشناسی به بررسی مواردی می‌پردازد که به محیطهای نظامی مرتبط هستند. محیطهای نظامی و مسائل حاکم برآن هر چند شباهتهای اساسی با سایر محیطها دارد، اما از لحاظ دارا بودن یکسری ویژگیها که مختص این نوع محیطهاست، روانشناسی تاثیرات خاصی بر آن دارد.
به عبارتی محیط نظامی از یک سو به عنوان یک گروه ، قوانین حاکم بر گروهها را داراست و از سوی دیگر ویژگیهایی دارد که آن را از سایر گروهها مجزا می‌سازند.
رشته روانشناسی نظامی یکی از رشته های وزارت بهداشت است. این رشته بر اساس یک برنامه هماهنگ و منسجم از فعالیتهای آموزشی و پژوهشی به مطالعه جنبه های روان شناختی در موقعیتها و محیطهای نظامی و بحرانها و شرایط پراسترس اجتماعی می پردازد تا با آشنایی هر چه بیشتر با این شرایط بتواند در موقعیتها و شرایط مورد نظر در جهت حفظ سلامت روان جامعه اقدامات مقتضی به عمل آورد.
روانشناسی در حوزه نظامی به مسائلی از این قبیل می‌پردازد که چگونه می‌توان به گزینش نیروهای نظامی دست زد، بطوری که عملکرد این نیروها با اهداف واحد نظامی همخوانی داشته باشد.
- چگونه می‌توان نیروها را فعال و نیرومند نگه داشت و از تأثیرات عوامل مخرب دور نگه داشت و فعالیتهای آنها را در راستای اهداف مورد نظر تنظیم کرد؟
- چگونه می‌توان قوانین و مقررات را به اجرا گذاشت؟ کدام نوع قوانین تغییر رفتار را می‌توان به کار بست؟
- چه نوع شخصیتهایی مناسب محیطهای نظامی هستند و برای هر پستی مورد نیاز است؟
- در مواقع بحران ، چه شرایط و چه موقعیتهایی را برای کاهش اثرات استرس باید پیاده کرد؟
- با مسأله‌ای با عنوان اسارت چه برخوردی می‌توان داشت؟
اینها موضوعاتی هستند که در حیطه روانشناسی نظامی مطرح هستند و در کل هدف بررسی و اعمال روشهایی است که رسیدن به اهداف اساسی نظام را میسر می‌سازد. در واقع روانشناسی نظامی سهولت اجرای تغییرات و روشهای مورد نظر را فراهم می‌سازد.
ارتباط روانشناسی نظامی با سایر حوزه‌های علمی
در حیطه روانشناسی ، ارتباط بسیار نزدیکی بین روانشناسی نظامی و سایر حوزه‌ها وجود دارد. هر چند این ارتباط بین روانشناسی نظامی و برخی حوزه‌ها بسیار عمیقتر می‌نماید، اما این حوزه با اکثر حوزه‌ها رابطه نزدیک دارد هر چند این ارتباط گاه بسیار غیر مستقیم به نظر می‌رسد.
روانشناسی نظامی با روانشناسی اجتماعی، روانشناسی سازمانی، روانشناسی مدیریت، روانشناسی قانونی، روانشناسی جسمانی، روانشناسی شخصیت، روانشناسی رفتارگرا، روانشناسی شناختی، ارتباطات نزدیک دارد.
از یافته‌های سایر حوزه‌های روانشناسی مثل روانشناسی تجربی، روانشناسی فیزیولوژیک، روانشناسی احساس و ادراک، روانشناسی انگیزش و هیجان، تفاوتهای فردی و … نیز استفاده‌های شایان توجهی می‌شود. روانشناسی تربیتی، روانشناسی کودکان استثنایی و یافته‌های آنها ارتباط بسیار ناچیزی با روانشناسی نظامی دارند.
در سایر حوزه‌های علمی روانشناسی با شاخه‌های مختلف علوم اجتماعی، علوم سیاسی، علوم زیستی و پزشکی پیوند نزدیک دارد. از سوی دیگر روانشناسی نظامی ارتباط بسیار نزدیک با سیاستها و خط مشیهای یک کشور دارد. و در واقع به عنوان وسیله‌ای برای اجرای بهتر اهداف مورد نظر بکار می‌برد.
روشها و ابزارهای مورد استفاده در روانشناسی نظامی
روشهای مورد استفاده در روانشناسی نظامی عمدتا همان روشهای مورد استفاده در سایر حوزه‌های روانشناسی است. در این شاخه با توجه به هدف مورد نظر از روشهای مختلف گردآوری اطلاعات شامل مشاهده، مصاحبه، پرسشنامه، نگرش سنجها و در موارد لزوم از آزمایشات نیمه تجربی استفاده می شود.
در واقع روانشناسی نظامی عمدتا کاربرد یافته‌های روانشناسی و سایر حوزه‌هاست که با یافته‌های تحقیقات مختص واحدهای نظامی ترکیب می‌یابد و نتایجی را منتشر می‌کند که به حصول اهداف واحدهای نظامی کمک می‌کند. گاه در حیطه روانشناسی نظامی از انواع ابزارها و آزمونها نیز استفاده می‌شود. این آزمونها در پاسخ سؤالات مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند مثل انواع آزمون های هوش و شخصیت برای گزینش افراد یا انتخاب در پستهای حساس.
هدف از رشته روانشناسی نظامی
تحولات سالهای اخیر به ویژه در کشورهای در حال توسعه و مستقل بیانگر آن است که استعمارگران و دنیای غرب به جای تهاجم فیزیکی، برنامه وسیعی برای نفوذ و تغییر نگرشها، گرایشها، اذهان، ارزشها و … از راههای غیر نظامی و به شیوه عملیات روانی دارند. لذا تربیت متخصصین در این زمینه که ضمن آشنایی با ترفندهای دشمن بتوانند با استفاده از فرهنگ و ارزشهای اسلامی به مقابله با آنان بپردازند ضرورت دارد.
تربیت متخصصینی که با احاطه یافتن به آثار علمی در زمینه رشته روانشناسی نطامی با رویکرد نظامی و آشنا شدن با روشهای پیشرفته تحقیق و دستیابی به جدیدترین مبانی پزوهش، به نوآوری در زمینه علمی و پژوهشی در جهت رفع نیازهای نیروهای مسلح و سازمان های امدادی گام برداشته و موجب افزایش توان دفاعی کشور و گسترش مرزهای دانش و مقابله با جنگهای روانی دشمن شوند.
بازار کار روانشناسی نظامی
روانشناسی نظامی همان طور که از نام آن مشخص است به روانشناسانی می گویند که در مراکز نظامی فعایت می کنند بنابراین بازار کار این رشته بیشتر در مراکز نظامی مثل سپاه و ارتش و …است.
امروزه نيروهاي مسلح کشورهاي قدرتمند به طور شگفت انگيزي به کاربرد نظامي علوم انساني توجه پيدا کرده اند و با تلاشي اعجاب آور در زمينه روانشناسي نظامي فعاليت مي کنند. البته تجربه جنگ جهاني اول و دوم فرصتي براي روانشناسي فراهم کرد تا توان کاربردي خويش را به نمايش بگذارد.
کاربرد رشته روانشناسی نظامی
روانشناسان نظامي در آزمايشگاه هاي روان سنجي، اردوهاي آموزشي و در صحنه هاي جنگ، به ارايه خدمات تخصصي پرداختند. آزمون هاي تخصصي و گسترده را ابداع و به گزينش و طبقه بندي و به کارگيري پرسنل نظامي پرداختند و پس از جنگ نيز نيازمندي هاي روان شناختي به اعتبار اين رشته افزود و امروزه ما شاهد شکوفايي اين رشته در کشور هستيم. انجمن روانشناسي نظامي، تاسيس و رشته روانشناسي نظامي در مقاطع کارشناسي ارشد و دکتري داير گرديده است و در حال حاضر اولين فصلنامه روانشناسي نظامي به همت انجمن علمي روانشناسي نظامي ايران و دانشگاه جامع امام حسين (ع) منتشر مي گردد.