کاربرد و عوارض نوروفیدبک
یکی از راه‌های تمرین فعالیت‌های مغزی بازخورد عصبی یا نوروفیدبک است. به طور کلی نوروفیدبک نوعی بازخورد زیستی به شمار می‌رود. مغز در زمان فکر کردن، حالات خلقی مختلف، عادات رفتاری، حرکت اندام‌ها و … امواج مختلفی تولید می‌کند.
در این روش درمانی به روی سر حسگرهایی نصب می‌شود که امواج آن به روی رایانه نمایش داده می‌شود. متخصص به بیمار کمک می‌کند تا کنترل امواج نامنظم مغزی را به دست گرفته و کنترل کند تا به نتیجه مناسب برسد.
آگاهی از فوائد، کاربردهای درمانی، میزان اثربخشی و عوارض نوروفیدبک به شما در زمینه انتخاب بهترین روش‌های درمانی کمک می‌کند.
همراه ما در سایت آموزشی و پژوهشی رابینیا باشید تا با روش درمانی نوروفیدبک بیشتر آشنا شوید.
نوروفیدبک
نوروفیدبک یکی از شاخه‌های درمانی بیوفیدبک است. بیوفیدبک یا بازخورد زیستی یک تکنیک مرتبط با ذهن و بدن است. بازخورد زیستی با استفاده از بازخوردهای بینایی و شنوایی به افراد کمک می‌کند روی فرایندهای غیرارادی بدنشان کنترل پیدا کنند. این کنترل می‌تواند روی ضربان قلب، عضلات، فشار خون و درد اعمال شود.
در نوروفیدبک از کامپیوتر، مانیتور و سنسور‌های مختلفی استفاده می‌شود تا بتوان اطلاعات امواج مغزی را به دست آورد. در واقع بازخورد عصبی به فرد در مورد امواج عصبی مغزش بازخورد می‌دهد. این بازخورد در مورد موارد زیر می‌باشد:
- میزان و درصد امواج مغزی مختلف در نواحی مختلف مغزی
- موزون بودن یا بدتنظیمی امواج مغزی
کاربردهای نوروفیدبک
نوروفیدبک یکی از روش‌های درمانی محسوب می‌شود که امروزه در علم روانشناسی و روانپزشکی کاربردهای بسیار دارد و در درمان بیماری‌های مختلف مورد استفاد قرار می‌گیرد.
نوروفیدبک پیش از اینکه به شما کمک کند تا بتوانید امواج مغزی خود را کنترل کنید و بد تنظیمی‌ها را سامان ببخشید، از طریق الکتروانسفالوگرافی یک نقشه مغزی در اختیار متخصص قرار می‌دهد. این نقشه مغزی میزان فعالیت امواج مغزی شما در کل مغز را نشان داده و با آن می‌توان نواحی که امواج درست کار نمی‌کنند را مشخص نمود.
در ضمن بازخورد عصبی از طریق داده‌های پژوهشی پیشین این امکان را به متخصص می‌دهد که امواج مغزی شما را با توجه به گروه سنی و جنسیتتان، با امواج مغزی دیگر افراد مقایسه کند. در واقع بهنجار بودن یا نابهنجاری آن را متوجه شود.
بعد از به دست آمدن داده‌های هنجاری، نقشه مغزی و بدتنظیمی‌ها، یک متخصص نوروفیدبک می‌تواند با استفاده از ابزارها، نرم افزارها و سایر وسایل، در یک برنامه مشخص به شما کمک کند تا تنظیم امواج مغزی خود را به دست بگیرید.
نوروفیدبک چگونه کار می‌کند؟
دریافت اطلاعات از سطح مغز از نیازهای کار با نوروفیدبک است. امواج عصبی تولید شده توسط مغز در زمان فعالیت، در سطح مغز قرار می‌گیرد. این امواج از طریق الکترودهایی که روی سر فرد نصب می‌شوند، قابل ثبت و ارزیابی می‌باشد.
هیچ آسیب و دردی به سر توسط الکترودهایی که به سر وصل شده، وارد نمی‌شود. الکترودها با نرم‌افزار و ابزارهای خاصی به رایانه وصل می‌شوند و اطلاعات را نمایش می‌دهند.
وظیفه خاصی در زمان جلسات برای فرد تعریف و طراحی می‌شود. دقیقا به یک بازی کامپیوتری شباهت دارد. با قرار گرفتن امواج مغز در حالت خاص، به فرد امتیاز داده می‌شود. فرد آموزش می‌بیند که برای دریافت امتیاز بیشتر چگونه فعالیت امواج مغزی خود را تغییر دهد. در طی جلسات متوالی این یادگیری بیشتر و بیشتر رخ داده و تثبیت می‌شود.
نوروفیدبک در اختلالات خاص
نوروفیدبک را برای اختلالات مختلفی به کار می‌برند. از جمله:
- اختلال بیش فعالی/ کم توجهی ADHD
- استرس پس از سانحه PTSD
- اختلالات خواب
- اختلالات درد
- اختلال توره
- پرخاشگری
- اضطراب
- اعتیاد
نوروفیدبک در درمان استرس می‌تواند بسیار مفید باشد. علاوه بر اختلالات خاص، از بازخورد عصبی برای بالا بردن عملکرد کلی افراد هم استفاده می‌شود. برخی هنرمندان، ورزشکاران یا کسانی که فعالیت‌های خاصی دارند، با نوروفیدبک یاد می‌گیرند چگونه عملکرد خود را بالا ببرند.
نوروفیدبک در درمان اضطراب و استرس
افرادی که از اختلالات اضطرابی رنج می‌برند، ناحیه پس سری مغزشان به میزان زیادی تحت تاثیر قرار می‌گیرد. امواج مغزی در این قسمت زمانی که فرد در حال استراحت است، افزایش پیدا می‌کند و در زمان خواب به بالاترین میزان خود می‌رسد.
در واقع افزایش امواج آهسته در ناحیه پس سری نشان دهنده‌ی کاهش عملکرد این نواحی است. بر عکس در بیماران مبتلا به اضطراب عملکرد این بخش افزایش می‌یابد. درمان نوروفیدبک این ناحیه از مغز بیماران را مورد هدف قرار می‌دهد و با کاهش دادن فعالیت زیاد ناحیه پس سری باعث کاهش علائم اضطراب می‌شود.
در اختلال استرس پس سانحه که علائمی همچون تعریق و افزایش ضربان قلب بروز پیدا می‌کند، مغز و قلب هر دو هدف نوروفیدبک قرار می‌گیرند و در کنار آن از بیوفیدبک نیز استفاده می‌کنند تا اثربخشی درمان افزایش یابد.
میزان اثربخشی نوروفیدبک
درمان‌های اختلالات روانشناختی دارای چند دسته است. برخی از آنها در خط اول درمان قرار دارند. مثلا در اختلال اسکیزوفرنیا دارودرمانی در خط اول قرار دارد. در اختلالاتی مثل افسردگی اساسی ترکیب روان‌درمانی و دارودرمانی می‌تواند بهترین اثربخشی را داشته باشد.
بعضی درمان‌ها هستند که اگر چه خط اول درمانی نیستند، ولی بر اساس تایید پژوهش‌ها و در کنار درمان‌های خط اول می‌توانند کمک کننده و بهبود دهنده باشند. در واقع نوروفیدبک یکی از همین درمان‌هاست.
برای مثال در اختلال بیش فعالی/نقص توجه خط اول درمان، دارو درمانی و برنامه‌های درمانی برای سبک فرزندپروری و مداخله‌های رفتاری می‌باشد. ولی در کنار آنها می‌توان از اثر بخشی نوروفیدبک هم بهره برد.
بنابر مقدمات گفته شده، اثر بخشی نوروفیدبک در درمان اختلالات مختلف درست است که توسط پژوهش‌ها تایید شده ولی این درمان به عنوان درمان مکمل شناخته می‌شود و هرگز جایگزین درمان‌های اصلی نیست.
عوارض نوروفیدبک
اصولا عوارض درمان‌ها یکی از نگرانی‌های اصلی متخصصان است. برای انتخاب یک درمان خوب، باید به مزایا و عوارض آن همزمان نگاه کرد. در مورد نوروفیدبک تا به حال عوارض جانبی خاصی ثبت نشده است.
نصب الکترودها روی سر نه تهاجمی است نه آسیب بالقوه‌ای دارد. نوروفیدبک صرفا سیگنال‌هایی را ثبت می‌کند و چیزی را بر آنها تحمیل نمی‌کند بلکه از طریق فعالیت عادی خود مغز، سعی در تغییر امواج مغزی دارد. در واقع امواج مغزی برآیند کار مغز می‌باشند، پس با آموزش اینکه فرد کار کردن و فعالیت مغز را تغییر دهد، امواج مغزی اش هم تغییر می‌کنند. بنابراین خطر خاصی وجود ندارد.
تعداد جلسات درمان با نورو فیدبک
تعداد جلسات درمانی نوروفیدبک به تناسب شدت و نوع بیماری از 10 جلسه تا 80 جلسه توصیه می‌شود. مدت زمان این جلسات اغلب بین 30 تا 45 دقیقه است. بهتر است سه جلسه در هفته نوروفیدبک انجام شود.
مستمر بودن جلسات درمانی به روند درمان و بهبودی را سرعت می‌بخشد و منجر به بالارفتن تمرکز و توجه به خصوص در فرد مبتلا به بیش فعالی خواهد شد. اثرات درمان بعد از جلسه دهم خود را به شکل محسوسی در افراد مراجع نشان می‌دهد. در واقع تعداد جلسات باید به حدی باشد تا درمان تکمیل شود.
مسئله مهم در این نوع درمان، کامل کردن روند آن است؛ در صورتی که تعداد جلسات کامل نشود، احتمال بازگشت علائم و عود بیماری وجود دارد. برای درمان کامل و پیشگیری از بازگشت بیماری، همکاری خانواده و عمل به دستورات فرد متخصص الزامی است.
درمان با استفاده از بازخورد عصبی
روش درمانی نوروفیدبک را می‌توان برای تمام افراد به کار گرفت. از این روش می‌توان برای کمک به دانشجویان جهت افزایش تمرکز در هنگام درس خواندن تا درمان افسردگی‌های شدید، اضطراب و میگرن مورد استفاده قرار داد. در واقع تعهد قوی و انگیزه مراجع در این نوع درمان نقش اساسی دارد.
چرا که همان‌طور که گفتیم اغلب نشانه‌های بهبود تا قبل از جلسه دهم آشکار نمی‌شود و ممکن است برای مراجع ناامید کننده باشد. این درمان برای افرادی می‌تواند مناسب باشد که بتوانند خود را ملزم کنند تا هر هفته در جلسات نیم ساعته شرکت کنند.
