اختلال شخصیت چیست؟

اختلا شخصیت به معنی الگوهای شناختی، هیجانی و رفتاری تکرار شونده و محکوم به شکست و نامتناسب با موقعیت که باعث اختلال در عملکرد می شود، است. صفات شخصیتی فقط هنگامی بیانگر اختلالات شخصیت هستند که انعطاف ناپذیر و ناسازگارانه بوده و باعث تخریب چشمگیر عملکردی یا ناراحتی شخصی شوند. نکته بسیار مهم درباره ی اختلالات شخصیت این است که برای تشخی صمستلزم ارزیابی الگوهای دراز مدت عملکرد فرد است.

اختلال شخصیت پارانوئید

اختلال شخصیت بدگمان یا پارانوئید (Paranoid personality disorder) یا به‌طور خلاصه PPD الگویی از بد گمانی، بی اعتمادی و سوء ظن به دیگران، حتی زمانی که هیچ دلیلی برای مشکوک شدن وجود ندارد، است. این اختلال ظاهرا در مردان بیشتر تشخیص گذاشته می شود.

تشخیص اختلال شخصیت پارانوئید بر اساس DSM-5

1. بدگمانی بی پایه و اساس: ویژگی اصلی اختلال شخصیت پارانوئید الگویی از بی اعتمادی و بدگمانی فراگیر نسبت به دیگران است. به طوری که تمام نیات و انگیزه های سایرین بدخواهانه تعبیر می.شود. این الگو از اوایل بزرگسالی آغاز شده و در زمینه های مختلف به چشم می خورد. افراد مبتلا به این اختلال تصور می کنند که دیگران آن ها را استثمار کرده به آن ها آسیب زده و یا فریب شان خواهند داد، حتی اگر هیچ شواهدی برای تأیید این فکر وجود نداشته باشد.
2. تردید درباره ی وفاداری اطرافیان: آن ها بی هیچ مدرکی و یا بر اساس شواهدی اندک، سوءظن پیدا می کنند که دیگران برضد آن ها توطئه می کنند و ممکن است بدون هیچ دلیلی و در هر زمانی ناگهان به ایشان حمله شود. به علاوه، اغلب احساس می کنند که عمیقاً و به طرز غیر قابل برگشتی از جانب فرد یا افراد دیگر لطمه خورده اند، حتی اگر هیچ مدرک واقعی دال بر این ادعا وجود نداشته باشد. آن ها با تردیدهای بی دلیل درباره ی وفاداری یا قابل اعتماد بودن دوستان و آشنایان خود اشتغال ذهنی دارند و رفتار آشنایان خود را به دقت از لحاظ شواهد نیات خصمانه زیر نظر دارند. هنگامی که یک دوست یا همکار وفاداری نشان می دهد، که برای آن ها قابل اعتماد یا باور نیست، بسیار متعجب می شوند.
3. عدم خود افشایی: افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید تمایلی برای اعتماد به سایرین یا نزدیک شدن به آنها نشان نمیدهند چرا که می ترسند اطلاعاتی را که در میان میگذارند در آینده بر ضد خودشان مورد استفاده قرار بگیرند. آن ها ممکن است با بیان این که «این مسائل به هیچ کس مربوط نیست» از پاسخ به سؤالات شخصی خودداری کنند.
4. آمادگی برای سوءتعبیر: آنها از اظهار نظرات و یا اتفاقات خوش خیم، معانی پنهانی و نهفته تحقیر کننده و یا تهدیدآمیز برداشت می کنند. مثلاً فرد مبتلا به این اختلال ممکن است اشتباه محض فروشنده مغازه را تلاش عمدی وی برای پس ندادن مابقی پول خود سوءتعبیر کند یا یک اظهار نظر شوخ طبعانه و خودمانی یک همکار را حمله جدی به شخصیت خود بپندارد تحسین و تعارف اغلب سوء تعبیر می شوند. مثلاً تحسین یک دستاورد جدید به عنوان انتقادی از خودخواهی آن ها و با تمجید یک موفقیت به عنوان تلاشی برای اجبار آن ها به کار بیشتر و بهتر سوءتعبیر می شوند. آن ها ممکن است یک پیشنهاد کمک را انتقادی تلقی کنند مبنی بر این که به تنهایی عملکرد خوبی ندارند.
5. کینه جو: افراد مبتلا به این اختلال کینه توزند و مایل به بخشش اهانت ها بی حرمتی ها با بی اعتنایی هایی که فکر می کنند دریافت نموده اند نیستند. بی احترامی های کوچک، مخالفت جویی شدیدی را برمی انگیزند و احساسات خصمانه برای مدت زمانی طولانی تداوم پیدا می کنند.
6. حسادت: افراد مبتلا به این اختلال ممکن است به طرز بیمارگونه ای حسود بوده و اغلب بی هیچ توجیه کافی سوءظن دارند که همسر یا شریک جنسی آنها بی وفا هستند. آن ها ممکن است جهت اثبات باورهای حسادت آمیز خود «شواهد» بی اهمیت اما مفصلی را جمع آوری نمایند. آن ها مایل اند تا جهت جلوگیری از مورد خیانت واقع شدن کنترل کامل روابط صمیمانه خود را در دست بگیرند و ممکن است دائماً در مورد جا و مکان، اعمال، نیات و وفاداری همسر یا شریک جنسی خود سؤال پرسیده و آن ها را به چالش می کشند.

اختلال شخصیت پارانوئید در روابط

معمولاً کنار آمدن با مبتلایان به اختلال شخصیت پارانوئید دشوار بوده و این افراد اغلب در زمینه روابط نزدیک با مشکلاتی مواجه هستند. بدگمانی مفرط و مخالفت جوبی آن ها ممکن است به شکل جر و بحث آشکار، شکایات مکرر یا کناره جویی و رفتارهای خصمانه تظاهر پیدا کند. از آن جا که این افراد نسبت به تهدیدات احتمالی بیش از حد گوش بزنگ هستند ممکن است به شیوه ای تدافعی مرموز و تودار رفتار کرده و سرد و فاقد احساسات محبت آمیز به نظر برسند. اگرچه این افراد ممکن است عینی، منطقی و بدون هیجان باشند اما اغلب طیف محدودی از عواطف که مانند خشم و کینه را به نمایش می گذارند.

از آنجا که افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید به دیگران اعتمادی ندارند نیاز مفرطی به خودکفایی داشته و از احساس قوی استقلال برخوردارند. به علاوه، آن ها احتیاج دارند تا اطرافیان خود را به شدت کنترل نمایند. آن ها اغلب متعصب، عیب جو و ناتوان از مشارکت با سایرین هستند، با این وجود، پذیرش انتقاد از خودشان برایشان بسیار دشوار است. این افراد اغلب در موقعیت های مبهم بسیار بیمناک و مضطرب هستند.

سبب شناسی اختصاصی

1. داشتن الگوهای بی رحمانه در کودکی(آزارهای کلامی و جسمی، زورگویی، دروغگویی و … والدین نسبت به شخص و یا حتی دیگران)
2. داشتن سوءاستفاده های عاطفی و جنسی در کودگی
3. جامعه و محیط های ناامن
4. فرهنگ
5. عوامل زیستی (ژنتیکی)

غیرت یا اختلال شخصیت پارانوئید؟

غیرت ویژگی که غالبا به مردان نسبت داده می شود، در علم روانشناسی نشانه ای برای بررسی اختلال پارانوئید محسوب می شود. همانطور که گفته شد فرهنگ می تواند یک از ریشه های تولید افکار بی اعتماد و بدگمانی و تشویق مردان برای کنترل زنان اطراف خود مثل خواهر، همسر و دختر می شود. در فرهنگ ما متاسفانه غیرت برای مردان ویژگی مثبتی تلقی می شود و حتی مردانی که میل به کنترلگری ندارن و یا اساس رابطه خود را اعتماد و رشد متقابل قرار می دهند، توسط این فرهنگ بی غیرت خوانده می شوند و مورد انتقاد قرار می گیرند. به این ترتیب اگر این افراد از عزت نفس کافی برخورداد نباشند برای دوری از انگ های جامعه و میل به پذیرش جویی با این موج همراه شوند و بر خلاف عقاید خود عمل کنند و یا یک زندگی دوگانه و سرشار از تظاهر را تجربه کنند.

غیرت بر اساس میزان بدگمانی، بی اعتمادی و کنترلگری که فرد در رفتار خود نشان می دهد، می تواند نشان دهنده  رگه هایی از طرحواره بی اعتمادی_بدرفتاری تا اختلال شخصیت پارانوئید تشخیص داده شود.

درمان اختلال شخصیت پارانوئید

دارو درمانی: داروها نیز می‌توانند مفید باشند، به خصوص اگر فرد علاوه بر پارانوئید علائم افسردگی و اضطراب را نیز تجربه می‌کند. بیشتر داروهایی که برای درمان پارانوئید استفاده می‌شوند، ضد اضطراب هستند. برای از بین بردن افکارهذیانی نیز معمولا از داروهای ضد روان‌پریشی استفاده می‌شود. به‌طورکلی بهترین داروی پارانوئید باید توسط پزشک و مطابق با علائم فرد تجویز شود.

روان درمانی: اختلال شخصیت پارانوئید را می‌توان درمان کرد. با این حال، اکثر افراد مبتلا به این بیماری در پذیرش درمان مشکل دارند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید به شدت به درمان مقاوم است زیرا نسبت به درمانگر نیز بدگمان است. به هیچ عنوان خودافشایی نمی کند و اطلاعات نمی دهد چون نگران است درمانگر این اطلاعات را بر خلاف خودش استفاده کند. فرد مبتلا به PPD یا به هیچ عنوان به درمانگر مراجعه نمی کنند و یا برای احساس افسردگی و اضطراب مراجعه می کنند چون علائم خود را غیرقابل‌توجیه نمی‌بیند و فکر می‌کند که رفتارهایش کاملا عادی و نرمال است.