مشکلات پردازش حسی

حساسیت زیاد، قشقرق، دست و پا چلفتی بودن: همه ممکن است نشانه‌هایی از مشکل در دریافت اطلاعات حسی از محیط باشند
نویسنده: بث آرکی
کارشناس بالینی: کارول اسپخو، مددکار اجتماعی بالینی مجاز

نکات کلیدی

مشکلات پردازش حسی باعث می‌شوند کودکان به ورودی‌های حسی مانند صداهای بلند، نورهای درخشان و لباس‌های ناراحت‌کننده به شکل غیرمعمولی واکنش نشان دهند.

کودکان می‌توانند دچار کم‌حسی (نیاز به دریافت ورودی‌های حسی بیشتر از طریق لمس یا برخورد با اشیا) یا بیش‌حسی (احساس فشار بیش از حد از ورودی‌های حسی که ممکن است منجر به فروپاشی عاطفی شود) باشند.

هرچند این مشکلات اغلب با اوتیسم مرتبط هستند، اما ممکن است به‌تنهایی یا همراه با شرایط دیگری مانند ADHD یا OCD نیز دیده شوند. با اینکه برخی والدین آن را «اختلال پردازش حسی» می‌نامند، اما این مشکل به‌عنوان یک اختلال مستقل شناخته نمی‌شود.

—

علائم مشکلات پردازش حسی

کودکانی که دچار مشکلات پردازش حسی هستند ممکن است رفتارهای شدیدی مانند موارد زیر از خود نشان دهند:

جیغ کشیدن هنگام خیس شدن صورت

قشقرق راه انداختن هنگام لباس پوشیدن

آستانه درد بسیار بالا یا بسیار پایین

برخورد عمدی با دیوارها یا افراد

قرار دادن اشیای غیرخوراکی مانند سنگ یا رنگ در دهان

این رفتارهای غیرمعمول ممکن است نشان‌دهنده‌ی دشواری کودک در یکپارچه‌سازی اطلاعات حسی باشند — یعنی مغز کودک نمی‌تواند ورودی‌های حسی را به‌درستی تحلیل کند که این باعث واکنش‌های گیج‌کننده می‌شود.

—

تغییرات شدید خلق‌وخو و قشقرق‌ها

چیزی که والدین اغلب ابتدا متوجه می‌شوند، رفتارهای عجیب و نوسانات شدید خلقی کودک است. مثلاً کودکی ممکن است در یک محیط آرام عملکرد خوبی داشته باشد، اما در سوپرمارکت شلوغ دچار فروپاشی شود.
نانسی پسکه، مادر کودکی با مشکلات حسی و نویسنده‌ی پرورش یک کودک با هوش حسی، می‌گوید:
«این بچه‌ها قشقرق‌هایی دارند که بسیار شدید، طولانی و غیرقابل توقف هستند.»

—

پاسخ “جنگ یا گریز”

واکنش دیگر کودک به تحریک بیش از حد، فرار کردن است. مثلاً کودکی که ناگهان از وسط زمین بازی یا پارکینگ فرار می‌کند ممکن است در حال دور شدن از چیزی ناراحت‌کننده یا رفتن به‌سوی چیزی آرامش‌بخش باشد.
پسکه می‌گوید:
«درواقع، آنها واکنشی عصبی و شبیه به وحشت دارند به احساساتی که بقیه‌ی ما عادی تلقی می‌کنیم.»

کودکانی با اوتیسم گاهی به سمت آب می‌روند — یکی از نظریه‌ها این است که آب به دلیل تحریکات خاص خود، آرام‌بخش آن‌هاست.

—

مشکلات پردازش حسی چیست؟

مشکلات پردازش حسی نخستین‌بار توسط درمانگر شغلی «دکتر جین آیرز» در دهه ۱۹۷۰ مطرح شدند. او نظریه داد که برخی افراد نمی‌توانند اطلاعات حسی ورودی از هفت حس (نه فقط پنج حس سنتی) را به‌درستی پردازش کنند.

در کنار بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه، او دو حس درونی را هم معرفی کرد:

—

حس‌های درونی

پروپریوسپشن (آگاهی بدنی): از طریق مفاصل و رباط‌ها منتقل می‌شود. این حس به ما می‌گوید بدن‌مان کجاست و چگونه حرکت کند.

کودکانی با کم‌حسی، نیاز به تحریک بیشتر دارند و از پریدن، فشار شدید یا در آغوش گرفتن محکم لذت می‌برند.

کودکان با بیش‌حسی ممکن است دائماً به اشیا برخورد کنند، فشار زیاد وارد کنند یا کارهایی مثل پاره کردن کاغذ هنگام پاک کردن را انجام دهند.

وستیبولار (تعادل و حرکت): در گوش داخلی قرار دارد و اطلاعات مربوط به حرکت و موقعیت سر را منتقل می‌کند.

کودکانی با کم‌حسی مدام در حال حرکت‌اند، عاشق چرخش یا پرش هستند.

کودکانی با بیش‌حسی ممکن است از دوچرخه‌سواری، بالا رفتن یا حفظ تعادل بترسند.

—

چک‌لیست حسی

پسکه و بی‌یل برای کمک به والدین یک چک‌لیست دقیق طراحی کرده‌اند که شامل واکنش‌های کودک به انواع ورودی‌ها از جمله بو، لمس، تعادل و مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت است.
مثلاً نوزادانی که از در آغوش گرفتن اجتناب می‌کنند ممکن است در لمس، احساس درد کنند.
کودکان پیش‌دبستانی با تحریک زیاد، ممکن است دچار اضطراب و قشقرق‌های طولانی شوند.
در سن مدرسه، کودک کم‌حس ممکن است بیش‌فعال به نظر برسد، در حالی‌که به‌دنبال ورودی حسی است. کودک بیش‌حس ممکن است از مسواک زدن یا رنگ‌آمیزی صورت خودداری کند.

برخی کودکان ممکن است هم‌زمان کم‌حسی و بیش‌حسی داشته باشند و مشکلاتی در هر دو حس داخلی و پنج حس سنتی را تجربه کنند.

—

رفتارهایی که اشتباه تعبیر می‌شوند

پسکه می‌گوید:
«اگر کودکی نسبت به بعضی تحریک‌ها بیش‌حساس باشد، ممکن است مضطرب، تحریک‌پذیر یا حتی خشمگین باشد و او را “بهانه‌گیر” یا “حساس” خطاب کنند. اگر برای فرار از محیط اضطراب‌آور بدود، ممکن است “تکانشی” نامیده شود. اگر به دلیل آگاهی بدنی پایین دست و پا چلفتی باشد، “بی‌دست و پا” خطاب می‌شود. اگر به دلیل درگیری با مسائل حسی نتواند تمرکز کند یا تأخیر رشدی داشته باشد، او را “نابالغ” یا “کم‌سن” تلقی می‌کنند.»

—

در این میان، بسیاری از والدین وقتی علت این رفتارها را درک می‌کنند، احساس آرامش می‌کنند.
پسکه می‌گوید:
«وقتی مشکلات حسی را برای والدین توضیح می‌دهم، معمولاً واکنش آن‌ها این است: “اوه، خدای من، همین بود!” سال‌هاست دنبال دلیلش هستند و حالا بالاخره آن را یافته‌اند — و این، حس عظیمی از آرامش به آن‌ها می‌دهد.»