بهداشت بلوغ نوجوان
آنچه که در دوران نوجوانی از اهمیت بالایی برخوردار است دستیابی به بهداشت بلوغ نوجوان در زمینه‌های جسمانی، روانی و اجتماعی است. اگرچه در دوران نوجوانی فرد از تمامی جهات در حال رشد است اما این تغییرات به صورت همزمان اتفاق نمی‌افتد. بسیاری از مواقع به دلیل این ناهماهنگی، اگرچه فرد به لحاظ جسمانی اندامی بزرگ سالانه پیداکرده اما همچنان به لحاظ رفتاری و شیوه تفکر، کودکانه برخورد می‌کند و یا بالعکس.
درنتیجه این شرایط، نوجوانان آسیب‌پذیری بالایی برای ابتلا به سردرگمی‌ها و آسیب‌های روحی و روانی دارند چراکه در این شرایط آن‌ها نه خود را متعلق به جامعه کودکی و نه متعلق به جامعه بزرگسالی می‌بینند. در این مطلب سعی می‌کنیم تا ابعاد مختلف بلوغ را مورد بررسی قرار دهیم تا نوجوان بتواند به بهداشت بلوغ در زمینه‌های گوناگون دست یابد.
بلوغ چیست؟
واژه بلوغ به معنای بالغ و کامل شدن است و با توجه به این معنا، بلوغ می‌تواند در تمامی ابعاد جسمی، فکری، عاطفی، اجتماعی و .. اتفاق بیافتد. اما آنچه بیشتر مورد بررسی قرارگرفته است به تغییرات جسمانی مربوط است و مجموعه تغییراتی را شامل می‌شود که با سرعت در بدن فرد اتفاق افتاده و جسم فرد را از یک اندام کودکانه به یک اندام مردانه یا زنانه تبدیل می‌کند.
ویژگی منحصربه‌فرد بلوغ آن است که با سرعت و به‌صورت ناگهانی اتفاق می‌افتد و چنانچه در ادامه خواهیم گفت، همین مسئله مشکلاتی را برای فرد در جهت تطابق خود با شرایط موجود ایجاد می‌کند.
زمان بلوغ
در یک تقسیم‌بندی متداول و بر اساس سنی که فرد به مرحله بلوغ می‌رسد، بلوغ به سه دسته زودرس، به موقع و دیررس تقسیم می‌شود. در این میان افرادی که بلوغ به‌موقع را سپری می‌کنند نسبت به دو گروه دیگر، شرایط مساعدتری دارند.
آن‌ها همزمان با تعداد زیادی از دوستانشان وارد این شرایط می‌شوند و درنتیجه احساس تنها نبودن در این تغییرات و همچنین استفاده از تجربیات دوستان و همدلی با یکدیگر به آن‌ها کمک بسیاری می‌کند تا از این شرایط به‌سلامت عبور کنند. اما بلوغ زودرس و دیررس با توجه به جنسیت نوجوانان شرایط متفاوتی را ایجاد خواهد کرد.
اگرچه بلوغ زودرس برای پسرها، یک نکته مثبت تلقی می‌شود و رسیدن هرچه سریع‌تر به اندامی مردانه برایشان به‌مثابه دستیابی به یک امتیاز در میان همسالان است اما تغییر اندام از حالت کودکانه به شکلی زنانه در میان دختران، موضوع چندان مطلوبی به‌ویژه در شرایط حال حاضر جامعه که ظرافت و لاغری را از محاسن و امتیازات جنس مونث می‌دانند نیست.
بلوغ دیررس برای دختران، اگرچه به لحاظ جسمانی نکته مثبتی است بااین‌حال یکی دیگر از امتیازاتی که دارد، پختگی و توانایی بیشتر در درک شرایط و مراقبت از بهداشت خود، در مقابل شرایط جدید بدنی ازجمله عادات ماهیانه است. اما پسران، در شرایطی که دیرتر از همسالان خود به بلوغ برسند، معمولاً فشار بسیاری را از جانب دوستان و گروه همسالان دریافت می‌کنند و این مسئله می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات روحی بسیاری برای نوجوانان باشد.
برای آشنایی بیشتر در زمینه مشکلات نوجوانان با قیافه در بلوغ کلیک کنید.
بهداشت بلوغ نوجوان در بعد جسمی
1. آگاهی درباره بلوغ جسمی
به‌طورکلی، هرچه آشنایی ما با یک پدیده بیشتر باشد، توانایی کنترل و مدیریت آن نیز افزایش پیدا خواهد کرد. بلوغ و ابعاد مختلف آن که در تمامی زندگی فرد گسترده شده‌اند نیز برای مدیریت مناسب، احتیاج به دریافت اطلاعات دارند. این اطلاعات را می‌توان از والدین، اقوام نزدیک و یا یک مشاور متخصص دریافت کرد.
اگر به‌عنوان والدین یک نوجوان می‌خواهید به او در این زمینه آگاهی دهید، همواره به خاطر داشته باشید که ادبیات صحبت شما باید به‌صورت یک گفت‌وگوی دوستانه میان دونفری باشد که در یک جایگاه قرار دارند. صحبت‌هایی که به‌صورت نصیحت و یا کنفرانس مطالب علمی و منطقی برای نوجوانان بیان می‌شود و به‌صورت ضمنی بیانگر آن است که شما از موضع بالا به پایین با آن‌ها صحبت می‌کنید؛ جذابیت چندانی برایشان نخواهد داشت.
2. تغذیه مناسب برای داشتن بهداشت بلوغ نوجوان در بعد جسمی
با توجه به‌سرعت رشد در این ایام، نوجوانان احتیاج بیشتری به مصرف مواد غذایی دارند و حجم غذایی که در هر وعده استفاده می‌کنند نیز بیشتر خواهد شد. سوخت‌وساز بدن و رشد مناسب در این بازه سنی، به این معناست که روزانه باید از تمامی انواع مواد غذایی موجود در هرم غذایی، استفاده شود. بااین‌حال باید با استفاده از یک برنامه تغذیه اصولی، شرایطی را فراهم آورد که علاوه بر تأمین مواد لازم برای بدن، از چاقی بیش‌ازحد نیز جلوگیری شود.
یکی از فاکتورهای مهم تغذیه در این دوران، استفاده از خوراکی‌هایی است که آهن خون را تأمین می‌کند. نیاز به آهن در هردو جنس، در این ایام بیش از گذشته خواهد بود. بااین‌حال به‌ویژه در دختران، به دلیل عادات ماهانه معمولاً توصیه می‌شود که توجه بیشتری را در این زمینه نشان دهند. ازجمله مواد غذایی دارای آهن می‌توان به انواع گوشت، جگر و زرده تخم‌مرغ اشاره کرد.
3. جلوگیری از تمرکز بر روی بلوغ جسمی
با شروع تغییرات جسمی، معمولاً توجه اطرافیان و به‌ویژه خود نوجوان، نسبت به این مسئله چند برابر خواهد شد. یکی از نکات مهم در این زمینه آن است که از تمرکز بیش‌ازحد بر روی این مسئله خودداری کنید. تحولات جسمی، ازجمله اتفاقاتی است که دیر یا زود برای همه نوجوانان خواهد افتاد. با تلاش برای پذیرش چنین دیدگاهی، اثرات نامطلوب توجه به این تغییرات به‌ویژه برای افرادی که بلوغ دیررس دارند، کاهش پیدا می‌کند.
بهداشت بلوغ نوجوان در بعد اجتماعی
علاوه بر جنبه جسمانی، نوجوانان در ابعاد دیگر و به‌ویژه روابط اجتماعی نیز، نسبت به دوران کودکی متفاوت خواهند شد. شاید بتوان گفت تغییرات اجتماعی پیش‌آمده در این ایام، یکی از دغدغه‌های اساسی برای والدین و نوجوانان است. در بعد اجتماعی، نوجوانان بیشتر تمایل دارند که در کنار دوستان خود باشند و به قوانین گروه دوستی احترام بگذارند تا اینکه در کنار خانواده بوده و از اصول درون خانواده تبعیت کنند.
این امر تا حدود زیادی به این خاطر است که در این ایام، نوجوانان در جست‌وجو برای تشکیل هویتی مستقل هستند و درنتیجه به‌تمامی ارزش‌ها و قوانین با نگاه شک و ارزیابانه توجه می‌کنند تا بتوانند برخی از آن‌ها را به‌عنوان اصول برای خودشان در نظر بگیرند. ازجمله خطراتی که در زمینه روابط اجتماعی برای نوجوان وجود دارد، می‌توان به این موارد اشاره کرد
1. هم شکلی طلبی
همان‌طور که گفته شد، نوجوانان در این بازه سنی گرایش بالایی به گروه‌های دوستی دارند و تمایل دارند که شبیه دوستانشان رفتار کنند تا در میان آن‌ها پذیرفته شوند. این مسئله در صورتی که اصول مورد تایید دوستان، با اصول خانواده متفاوت باشد، می‌تواند سبب‌ساز مشکلات بسیاری باشد.
2. مرکز توجه بودن
نوجوانان در این بازه سنی معمولاً احساس می‌کنند که در مرکز توجه دیگران قرار دارند و همگان به آن‌ها به شکلی ویژه نگاه می‌کنند. به همین خاطر بعضی‌اوقات به رفتارهای نمایشی در مقابل دیگران دست می‌زنند و یا توجه بسیاری را صرف ظاهر خود می‌کنند تا از دید دیگران، بهترین باشند.
3. توجه به جنس مخالف
با توجه به تغییرات جسمی و اجتماعی صورت گرفته در نوجوانان، اکنون آن‌ها به دنبال برقراری ارتباط با جنس مخالف درخواهند آمد. اگرچه این رفتار، نتیجه طبیعی تغییرات بدنی و ورود آن‌ها به دوره بزرگسالی است، اما با توجه به اینکه قدرت تفکر و به عبارت ساده‌تر پختگی فرد به حد مطلوب نرسیده است، احتمال بروز پیامدهای ناخوشایندی نظیر رفتارهای جنسی پرخطر و یا انواع سوءاستفاده‌های احساسی و جنسی وجود دارد.
آنچه والدین باید درباره بهداشت بلوغ نوجوان در بعد اجتماعی بدانند!
1. صحبت کنید
نوجوانان به دنبال شکل‌دهی یک هویت و شخصیت مستقل برای خود هستند و از شخصیت وابسته دوران کودکی به‌تدریج فاصله خواهند گرفت. جست‌وجوی انواع اطلاعات، از منابع مختلف یکی از راهکارهای نوجوانان برای آشنایی با دیدگاه‌های مختلف در جهت ایجاد هویت است. به همین خاطر اگر تمایل دارید که نوجوانتان به شیوه‌ای خاص رفتار کند، تلاش کنید تا از طریق صحبت کردن و یا سایر شرایطی که می‌توانید مهیا کنید، به یکی از مهم‌ترین منابع اطلاعاتی برای نوجوانتان تبدیل شوید.
در آگاهی دادن به نوجوان، به این نکته توجه داشته باشید که او دیگر کودکی نیست که بخواهید با شیوه آمرانه با او صحبت کنید. او برای تبعیت از صحبت‌های شما، احتیاج به دلیل و منطق دارد. در نتیجه در مکالماتتان به این امر توجه کرده و سعی کنید دلایل خود را بابت هر مسئله برای وی توضیح دهید.
2. ایجاد برنامه‌ریزی‌های مناسب
اگر دلتان نمی‌خواهد فرزندتان با گروه خاصی رفت‌وآمد کند، یکی از مناسب‌ترین راهکارها این است که به‌جای درگیری مستقیم با فرزندتان، تلاش کنید تا به شکلی غیرمستقیم، ساعات روز وی را پرکنید تا زمانی برای گذراندن در کنار افراد نامناسب باقی نماند.
3. به او اهمیت بدهید
فرزند شما، اکنون از دوران کودکی فاصله گرفته است و در تلاش است تا به‌عنوان یک بزرگ‌سال برای خود جای پایی باز کند. سعی کنید به‌عنوان خانواده وی، نخستین کسانی باشید که این اهمیت را برای او قائل می‌شوید. برای مثال در مورد مسائل مختلف از او هم نظر بخواهید و یا با امور مختلف آشنایش کنید. این مسئله به شما در شکل‌دهی یک رابطه مناسب با فرزندتان بسیار کمک خواهد کرد.
4. به حریم خصوصی فرزندتان احترام بگذارید
رفتارهایی نظیر چک کردن مکالمات فرزندان، تعقیب آن‌ها در مسیری که می‌روند و یا سایر رفتارهای ازاین‌دست، اگرچه از جانب والدین به این خاطر انجام می‌شود که نگران پیامد رفتارها هستند، اما باعث می‌شود که اعتماد میان شما و فرزندتان از بین برود. این امر، پیامدهای بسیار منفی را به همراه خواهد داشت.
در طول سال‌هایی که فرزندتان در دوران نوجوانی است، به این مسئله توجه داشته باشید که اگرچه او می‌بایست در چهارچوب اصول خانوادگی رفتار کند، اما قرار نیست او آیینه‌ای از والدینش باشد و برخی تفاوت‌ها میان شما و او نه‌تنها نامطلوب نیست، بلکه بسیار طبیعی است.
برای اطلاع بیشتر در زمینه ویژگی های نوجوان کلیک کنید.
بهداشت بلوغ نوجوان در بعد روانی
دیدگاه‌های جدید در روانشناسی، معتقدند که تمامی ابعاد جسمی، روحی و اجتماعی در یک انسان ارتباطی متقابل با یکدیگر دارند و از هم تأثیر می‌پذیرند؛ به همین خاطر بسیاری از مسائلی که در زمینه سلامت روان مطرح می‌شوند، ریشه در عوامل جسمانی و یا اجتماعی دارند. بااین‌حال رشد سالم هویت روانی نیز، نیازمند توجه به نکات خاصی است که در ادامه بیان خواهیم کرد.
1. سازگار شدن با شرایط جدید
به عقیده روانشناسان، هر تغییر و تحول جدیدی در زندگی فرد، نیازمند تلاشی مضاعف در جهت سازگار شدن با شرایط جدید است. تلاش در جهت سازگاری، حجم زیادی از انرژی روانی فرد را درگیر خود می‌کند و به‌تبع آن، میزانی از تنش و فشار روانی را وارد زندگی وی می‌کند. به همین خاطر نوجوانی و سازگار شدن با تغییر شرایط از کودکی به بزرگسالی، معمولاً با استرس و تنشی درونی همراه است.
یکی از نکاتی که والدین و اطرافیان می‌بایست به آن توجه داشته باشند این است که سعی کنند به این شرایط دامن نزنند. برای مثال درگیری‌های لفظی و انتقادهای مداوم، ازجمله عواملی هستند که باعث افزایش تنش در فرد می‌شوند.
2. خشم
فشار روانی ناشی از شرایط موجود، ممکن است به‌صورت خشم و پرخاشگری نسبت به دیگران بروز یابد. به‌ویژه در شرایطی مانند انتقادهای خانواده، بحث و اختلاف‌نظر و یا نرسیدن فرد به آنچه خواهانش بوده، شاهد پرخاشگری از جانب نوجوانان هستیم. این خشم می‌تواند به‌صورت رفتارهای پرخاشگرانه و درگیری یا به‌صورت رفتارهای منفعلانه‌تری نظیر قهر کردن یا لجبازی خود را نشان دهد.
در این شرایط اطرافیان باید توجه داشته باشند که رفتار نوجوان به دلیل فشاری است که از درون احساس می‌کند و آن‌ها نباید تبدیل به حریفی برای پرخاش یا لجبازی فرزندشان باشند. بلکه باید تلاش کنند تا با مدیریت شرایط، از تشدید این وضعیت جلوگیری کنند.
3. جسمانی سازی
اضطراب ناشی از شرایط جدید، گاهی ممکن است به‌جای پرخاش و برون‌ریزی، به شکل انواع بیماری‌های جسمی و روانی خود را نشان دهد. سردرد، دل‌درد، حساسیت‌های پوستی و یا بیماری‌های روانی نظیر افسردگی و اضطراب، ازجمله شرایطی هستند که نشان می‌دهند نوجوان، احتیاج به کمک و همراهی در سازگاری با شرایط موجود دارد. برای از میان برداشتن چنین مشکلاتی، سعی کنید از یک مشاور متخصص در این زمینه کمک بگیرید و همچنین با آرام نگه‌داشتن فضای خانه و صحبت کردن‌های دوستانه با فرزندتان، از فشار روانی او کم کنید.
4. تنوع طلبی
جست‌وجو برای پیدا کردن ارزش‌هایی که فرد به آن‌ها پایبند باشد، در این ایام باعث می‌شود که اطرافیان احساس کنند، نوجوانان بی‌ثبات شده‌اند. آن‌ها ممکن است یک روز اعتقاداتی را عنوان کنند و مدتی بعد، برخلاف آنچه گفته بودند رفتار کنند.
در این شرایط سعی کنید تا جای ممکن از طریق صحبت کردن و آشنایی با دیدگاه‌های نوجوان، او را به سمت اهداف تربیتی موردنظر خانواده سوق دهید. برای مثال اگر نوجوان اعتقاد به اصولی مغایر با اصول خانواده را بیان می‌کند؛ به‌جای عصبانیت و پرخاش سعی کنید تا از طریق صحبت دلایل اعتقادش به آنچه می‌گوید را پیدا کنید و سپس دلایل خودتان برای مخالفت با آن اصول را بیان کنید.
5. افت تحصیلی
بسیاری از نوجوانان در این سنین دچار افت تحصیلی خواهند شد. این مسئله می‌تواند دلایل بسیاری داشته باشد. از زیر سال بردن چرایی درس خواندن و ابراز بی‌علاقگی نسبت به ادامه تحصیل، تا ضعف در توجه و تمرکز، می‌توان دلایل بسیاری را برای این افت مطرح کرد. گاهی اوقات نیز این مسئله ناشی از بروز یک مشکل در محیط مدرسه، با دوستان و معلمان است.
برای رفع این مشکل، در درجه اول علت این شرایط را پیدا کنید و برای حل آن اقدام کنید. در مرحله بعدی سعی کنید با رفتارهای همدلانه به نوجوان کمک کنید تا زمان مناسبی را به فعالیت‌های درسی اختصاص دهد و افت تحصیلی را جبران نماید.
بهداشت بلوغ نوجوان در زمینه هویت‌یابی
همه مطالبی که درزمینهٔ نوجوانی بیان شد را می‌توان تحت عنوان کلی هویت‌یابی قرارداد. هویت به معنای ویژگی‌هایی است که فرد با آن‌ها خود را می‌شناسد و به دیگران معرفی می‌کند.
به اعتقاد روانشناسان، تکلیف ایام نوجوانی، دستیابی به این هویت است. تلاش برای رسیدن به این هدف، معمولاً باعث می‌شود تا میان خانواده و نوجوان درگیری‌هایی پیش بیاید چراکه نوجوانان ممکن است برای مدتی نسبت به خانواده و ارزش‌های خانواده در فاصله دوری قرار بگیرد و معمولاً این امر برای خانواده‌ها نگران‌کننده و غیرقابل‌قبول است.
اما باید به این مسئله توجه داشته باشید که ایجاد درگیری و تنش صرفاً باعث می‌شود که نوجوان بیش‌ازپیش از خانواده فاصله بگیرد. برای طی کردن این شرایط به شیوه مطلوب می‌بایست دوستانه در کنار فرزندتان باشید و نشان دهید که او را درک می‌کنید.
درعین‌حال صحبت کردن با او، یکی از کلیدی‌ترین نکات برای حل موفقیت امیر این بحران است. اما برای صحبت با فرزند نوجوانتان، همواره به شرایط خاص صحبت کردن که پیشتر ذکر شد توجه داشته باشید.
سوالات متداول
چگونه می‌توان یک گفت‌وگوی موفق با یک نوجوان داشت؟
در صحبت با یک نوجوان توجه داشته باشید که از موضع برابر با او صحبت کنید و صحبت‌هایتان رنگ نصیحت نداشته باشد به علاوه سعی کنید دلیل خواسته‌هایتان را برای وی توضیح دهید.
