معرفی رشته روانشناسی رشد (Developmental psychology)

ما انسان ها مرتبا در حال تغییریم و در طول عمر خود از بدو تولد تا مرگ بصورت مداوم رشد می کنیم. روانشناسی رشد علت و چگونگی ایجاد این تغییرات را بررسی می کند.

شاید تغییراتی که در طول زندیگمان با آن مواجه می شویم کاملا طبیعی باشد و انتظارش را از قبل داشته باشیم اما برخی تغییرات برای ما چالش هایی را بوجود می آورند که باید برای حل آنها از روانشناسان رشد که با افراد مختلف از گروه سنی های متفاوت کودکی، بزرگسالی و پیری کار می کنند، کمک بگیریم.

روانشناسی رشد یا طول عمر شاخه ای از علم روانشناسی است که به بررسی پیشرفت و تغییرات شناختی، انگیزشی، روانی، فیزیولوژیکی و اجتماعی انسان ها در طول زمان می پردازد.

کسانی که در این حوزه روانشناسی کار می کنند به دنبال این هستند که بفهمند مردم چطور با تغییراتی که در طول زمان بوجود می آید سازگار می شوند و افکار، احساسات و رفتار آنها در طول زندگی چطور عوض می شود.

رشد روانی، رشد توانایی‌ها و عملکردهای شناختی، رشد عاطفی، فکری و اجتماعی انسان‌ها از دوران نوزادی تا پیری ، انواع رشد در روانشناسی می باشد.

تاریخچه و نظریه های روانشناسی رشد

بخش قابل توجهی از نظریه های این رشته بر رشد و توسعه در طی دوران کودکی از بدو تولد تا بزرگسالی فوکوس کرده است زیرا بیشترین تغییرات در این دوره رخ می دهد.

در طول قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم روانشناسان رشد بیشتر به روانشناسی کودک توجه داشتند اما در دهه ۱۹۵۰ آنها به رابطه بین متغیرهای شخصیت و تربیت کودکان علاقه مند شدند و نظریه های رفتاری و شناختی اسکینر و پیاژه که به رشد و تکامل کودکان از طریق بلوغ و نوجوانی مربوط بود بیان شدند.

نظریه های رشد می خواهند توسعه را از نظر پیشرفت در مراحل زندگی بیان کنند.

پیاژه معتقد بود که همه افراد از چهار مرحله مشابه عبور کرده اند. برای عبور از یک مرحله به مرحله دیگر، فرد باید به اهداف مرحله فعلی رسیده باشد. این نظریه به طور گسترده ای در برنامه های درسی مدارس استفاده می شود.

1. مرحله حسی/حرکتی دو سال اول زندگی را که نوزادان در حال یادگیری و آزمایش دنیای فیزیکی هستند نشان می دهد.
2. مرحله قبل از عمل تا حدود ۷ سالگی طول می کشد.
3. کودکان بین ۷ تا ۱۲ سال معمولاً در مرحله عملیاتی که با افزایش منطق و استدلال همراه است قرار دارند.
4. مرحله نهایی که در حدود ۱۱ سالگی آغاز شده و تا بزرگسالی ادامه دارد. درک مفاهیم انتزاعی از اینجا شروع می شود.

در همان زمان اریکسون روانشناس آلمانی اظهار کرد که مراحل مهمی در بزرگسالی وجود دارد که باید علاوه بر رشد کودک در نظر گرفته شود.

اریک اریکسون، که هم به رشد فردی و هم به هویت اجتماعی / فرهنگی فرد (نقش هایی که فرد در خانواده و جامعه بازی می کند) علاقه مند بود اعتقاد داشت که هر فرد در طول زندگی خود از هشت مرحله رشد عبور می کند:

1. اعتماد در برابر بی‌اعتمادی
2. استقلال در برابر شرم و تهدید
3. ابتکار در برابر احساس گناه
4. سخت‎کوشی در برابر حقارت
5. هویت در برابر سردرگمی
6. صمیمیت در برابر انزوا
7. زایندگی در برابر رکود
8. انسجام در برابر ناامیدی

روانشناسان همچنین به بررسی فرایندهایی پرداختند که زمینه ساز رشد رفتار انسان از بدو تولد تا مرگ است، از جمله محیط فیزیکی و شیمیایی که میتواند روی دوران بارداری و تولد فرد تاثیر بگذارد.

در اواخر قرن بیستم، روانشناسان رشد به طیف گسترده ای از مسائل مرتبط با روند روانشناختی در کل زندگی فرد از جمله رابطه وراثت و محیط، تداوم و ناپیوستگی در رشد، و عناصر رفتاری و شناختی در رشد کلی شخص علاقه مند شدند.

روانشناسی رشد کودک

روانشناسی رشد کودک یکی از شاخه های روانشناسی است که بر رشد ذهن و رفتار کودکان از زمان قبل از تولد تا دوران بلوغ متمرکز شده است.روانشناسی کودک نه تنها به رشد جسمی بلکه به رشد ذهنی، عاطفی و اجتماعی کودکان هم می پردازد.

 مراحل رشد انسان از کودکی تا بزرگسالی

دوره نوزادی

در این روانشناسی، نوزادی یک دوره ای بین تولد و یادگیری زبان در یک یا دو سال بعد از آن است.بغیر از واکنشهای موروثی که نوزادان بکمک آن تغذیه کرده و در برابر خطر عکس العمل نشان می دهند، آنها به الگوهای بصری مثل چهره و صدای افراد علاقه زیادی دارند.

آنها در طی چند ماه می توانند مادر خود را از طریق دیدن شناسایی کنند و به صداهای مختلفی مثل صحبت انسان ها حساسیت نشان دهند. و حتی می توانند فاصله، شکل، جهت و… را تا حدی درک کنند و در مدت کوتاهی اشیا را دسته بندی کنند مثل افراد، غذا، حیوانات و…

در حدود ۱۸ ماهگی، کودک تلاش می کند تا مشکلات فیزیکی را با تصور ذهنی از اتفاقات خاص و با آزمون و خطا حل کند.

نوزادان سه ماهه یکسری واکنش های رفتاری که نشان دهنده حالت های احساسی مثل تعجب، هیجان، پریشانی و آرامش است از خود نشان می دهند. حالات احساسی جدید مثل خشم، غم، ترس هم تا سال اول ظاهر می شوند.

زندگی عاطفی نوزادان براساس دلبستگی آنها به مادر یا کسی که از او مراقبت می کند شکل می گیرد و نوزادان از طریق تعامل با این افراد یاد می گیرند که دیگران را دوست داشته باشند و به آنها اعتماد کنند.

در روانشناسی کودک بیان شده که نوزادان از حدود دو ماهگی به دیگران لبخند می زنند و از حدودا ۶ ماهگی به مادر یا فردی که از او مواظبت می کند وابسته می شوند که این دلبستگی رشد سالم عاطفی و اجتماعی او در تمام دوره کودکی را شکل می دهد.

دوره کودکی

دومین مرحله مهم در رشد انسان که کودکی می باشد از یک یا دو سالگی شروع شده و تا 12_13 سالگی ادامه می یابد.

در این دوران کودکان گام های بزرگی را در درک و استفاده از زبان بدست می آورند و قبل از اینکه حرف بزنند شروع به درک کلمات می کنند.

نوزادان به طور متوسط اولین کلمات خود را بین 12 تا 14 ماهگی بیان می کنند. کودکان با استفاده از حروف ربط و اضافه کم کم از ترکیبات دو و سه کلمه ای استفاده می کنند.

در سال چهارم اکثر کودکان به دستور زبان مسلط تر می شوند و می توانند تقریبا مثل بزرگسالان صحبت کنند.

بلوغ

از نظر جسمی، نوجوانی با شروع بلوغ در 12 یا 13 سالگی شروع شده و در سن 19 یا 20 سالگی در بزرگسالی به اوج خود می رسد.

از نظر فکری، نوجوانی دوره‌ای است که فرد می‌تواند مسائل مختلف را تست و بصورت منطقی ارزیابی کرده و در مورد آنها تصمیم گیری کند. تفکر معمول نوجوانان و بزرگسالان به طور خودآگاه اصولی و عقلانی است.

از نظر عاطفی، نوجوانی زمانی است که افراد با مسائل جنسی روبرو می شوند. آنها یاد می گیرند که چطور میل جنسی خود را کنترل و هدایت کنند.

در واقع در دهه دوم زندگی افراد، وابستگی عاطفی خود را به والدین کاهش می دهند و ترجیح میدهند خودشان مسئولیت موارد مختلف زندگی را بر عهده بگیرند.یعنی بنوعی بدنبال استقلال هستند.

بزرگسالی

بزرگسالی دوره ای است که عملکرد ذهنی فرد در مطلوبترین حالت خودش قرار دارد. در بزرگسالی توانایی فکری، عاطفی و اجتماعی فرد برای برآوردن نیازهای شغلی، ازدواج و فرزندان به اوج خودش می رسد.

در اواسط دهه 30، افراد احساس می کنند که زمان کمی دارند و در نتیجه ممکن است الگوها و باورهای قبلی شان را کنار بگذارند و باورهای جدیدی را به زندگی شان دعوت کنند.

مراحل رشد کودک از نظر روانشناسی

مراحل رشد کودک از نظر روانشناسی شامل طیف وسیعی از رفتارها و تغییر و تحولات در استعدادها و شخصیت های کودک می شود. هنجارها و نهادهای اجتماعی، آداب و رسوم و قوانین نیز بر این مراحل تأثیر می گذارد.

نظریه های رشد کودک بر توضیح چگونگی تغییر و رشد کودکان در دوران کودکی متمرکز است. چنین نظریه هایی بر جنبه های مختلف توسعه از جمله رشد اجتماعی، عاطفی و شناختی متمرکز است.

نظریه های مختلفی در مورد رشد کودک مطرح شده است تا جنبه های مختلف رشد انسان را توضیح دهد.

بر اساس نظریه رشد جنسی فروید، رشد کودک در چند مرحله اتفاق می افتد که بر مناطق مختلف لذت بدن متمرکز است. در هر مرحله ، کودک با تعارضاتی روبرو می شود که نقش مهمی در روند رشد او دارد.

نظریه رشد روانی هشت مرحله ای اریکسون به جای تمرکز بر علاقه جنسی به عنوان نیروی محرک رشد، معتقد بود که تعامل و تجربه اجتماعی نقش تعیین کننده ای در رشد دارد.

او معتقد بود که افراد در هر مرحله، با یک ناسازگاری رو به رو می شوند که بر عملکرد بعدی و رشد بیشتر تأثیر می گذارد.

نظریه های رفتاری رشد کودک بر چگونگی تأثیر متقابل محیط بر رفتار متمرکز است.

نظریه رشد شناختی پیاژه به دنبال توصیف و توضیح رشد فرایندهای فکری و حالات روانی کودکان است. این نظریه همچنین نحوه تأثیر فرایندهای فکری بر نحوه درک و تعامل ما با جهان را بررسی می کند.

جان بولبی یکی از اولین نظریه های رشد اجتماعی را مطرح کرد. بولبی معتقد بود که روابط اولیه با کسانی که از کودک مراقبت می کنند نقش مهمی در رشد کودک ایفا می کند و همچنان بر روابط اجتماعی او در طول زندگی تأثیر می گذارد.

برای کسب اطلاعات از تربیت جنسی کودک کلیک کنید.