درمان خیانت زناشویی بر اساس رویکرد شناختی- رفتاری

ازدواج به عنوان اولین تعهد عاطفی و حقوقی که افراد در بزرگسالی قبول می کنند و همچنین به عنوان عالی ترین رسم اجتماعی برای دستیابی به نیاز های عاطفی و امنیتی افراد همواره مورد توجه بوده است. امروزه بر خلاف فلسفه و هدف شکل گیری ازدواج شاهد رشد روزافزون و سرسام آور آمار طلاق هستیم. یکی از دلایل رایج برای پایان دادن به زندگی مشترک، خیانت زناشویی می باشد.
خیانت زناشویی، نوعی درگیری عاطفی، جنسی یا عاطفی-جنسی با فردی غیر از همسراست که از او پنهان می شود و ویژگی اصلی آن رازگونه بودن آن می باشد. بر اساس رویکر د شناختی – رفتاری خیانت زناشویی عبارت است از :احساسی که قاعدتا باید با همسر در میان گذاشته شود، رفتاری که باید با همسر انجام شود و فکری که باید با همسر در میان گذاشته شود با نفر سومی انجام می گیرد و تمام تلاش فرد پنهان نگه داشتن این موضوع است. مطالعات نشان می دهد که امروزه مفهوم خیانت زناشویی صرفا به جامعه مردان اطلاق نمی شود و زنان نیز به دلایل متعددی درگیر روابط فرا زناشویی می شوند. از شیوع این پدیده در کشورمان به دلیل گره خوردن با مسائل ارزشی، اخلاقی و نیز محافظه کاری ذاتی افراد آمار رسمی در اختیار نیست، اما بر اساس یکی از معتبرترین مطالعات انجام شده در ایالات متحده مشخص شده است که 44% مردان و 25% در طول زندگی مرتکب خیانت زناشویی می شوند. متخصصین این حوزه عوامل زیادی را در وقوع عهدشکنی زناشویی مؤثر می دانند و این عوامل را در سه قسمت کلی تقسیم بندی کرده اند از جمله:
1-عوامل زمینه ساز(عوامل قبل از حادثه).
2- عوامل آشکار ساز(عوامل منجر شدن به حادثه).
3- عوامل تدوام دهنده (عوامل استمرار دهنده این حادثه).
از سوی دیگر در هرکدام از این سه دسته علت کلی، عوامل جزیی دیگر مربوط به به همسر آسیب دیده، همسر عهد شکن، رابطه زناشویی، عوامل اجتماعی و نفر سوم نیز وجود دار. همین گستردگی عوامل گواه چند بعدی بودن و پیچیده بودن خیانت زناشویی می باشد. در ادامه به شرح هریک از عوامل می پردازیم.
عوامل زمینه ساز:
1-همسر آسیب دیده: بی توجهی به رابطه، ناکامی در ارضاء نیاز ها، وابستگی و عدم جسارت، نادیده گرفتن نشانه ها و علائم، سوء ظن های بی مورد.
2-همسر عهد شکن: ناکامی در برآورده شدن نیاز های عاطفی، احساس نا امنی در مورد خویشتن جنسی، تنوع طلب و لذت طلب بودن و الگو سازی از اطرافیان.
3-رابطه: تعارض های قدیمی و حل نشده و عدم صمیمیت در رابطه (جسمی، جنسی، عاطفی و…).
4-عوامل اجتماعی: نوع شغل، استرس های شغلی، دوستان ناباب که قبح مسأله را کم می کند، وسایل ارتباط جمعی، قانون حمایت از خانواده.
5-نفر سوم: ناکامی در ارضاء نیاز ها، مطلقه بودن، در دسترس بودن.
عوامل آشکار ساز:
1-همسر آسیب دیده: شیوه برخورد نامناسب برای حل تعارضات، تهدید به جدایی، به سادگی از کنار موضاعات رد شدن و…
2-همسر عهد شکن: افزایش باور های تسهیل گر و کاهش باور های مانع ساز و …
3-رابطه: تشدید تعارض ها، لذت نبردن از رابطه و …
4-اجتماعی: افزایش فشار های شغلی، سهولت در ارتباط، تشویق دوستان و…
5-نفر سوم: تهدید به آبرو ریزی، ایجاد احساس گناه، زیبایی و جذابیت و…
عوامل تداوم دهنده:
1-همسر آسیب دیده: اصرار به قطع فوری رابطه، باج خواهی و انتقام.
2-همسر عهد شکن: دریافت تقویت مثبت و تقویت منفی.
3-رابطه: حل نشدن مشکلات ارتباطی.
4-اجتماعی: فیلم ها، از بین رفتن قبح موضوع، تشدید فشار های شغلی تشویق دوستان.
5-نفر سوم: اصرار برای ادامه رابطه و ناتوانی در قطع ارتباط.
با توجه به گستردگی عوامل مراجعین مواجه شده با این پدیده در طبقه های متفاوتی به روان شناسان بالینی مراجعه می کنند:
1. هر دو نفر می آیند و با یک مشارکت خوب به درمان ادامه می دهند.
2. فرد آسیب دیده می آید و فرد آسیب زده نمی آید.
3. هردو می آیند و همسر آسیب زده سعی می کند از قدرت روانشناس سوءاستفاده کند( به همسرم بگو من کاری نکردم، همه این کار را انجام می دهند، اتفاق خاصی نیافتاده است).
4. کسانی که با احساس پشیمانی، ندامت و عذاب وجدان می آیند(بیشتر خانم ها هستند).
5. کسانی که مطمئن نیستند و با شک و تردید می آیند.
6. فرد عهدشکن همراه با نفر سوم می آید.
درمان خیانت زناشویی بر اساس رویکردهای متفاوتی نظیر بخشش درمانی، زوج درمانی هیجان مدار، مدل تروماتیک و شناختی – رفتاری صورت می پذیرد.
• نیاز های عاطفی عبارتند از: نیاز به امنیت، نیاز به استقلال، نیاز به محبت، نیاز به ارزش گذاری، نیاز به جسارت، نیاز به تفریح و بازیگوشی و نیاز به پذیرش محدودیت.
• تجارب: والدین و همسر چگونه با این نیازها برخورد کرده اند.
• ترس و نگرانی: یکی از شایعترین ترس ها، ترس از دست دادن و تنهایی، آبرو ریزی.
• انتظارات: انتظارات در مورد خود، همسر، رابطه( باید و نباید ها).
• طرز تفکر: باور های مرکزی، و تفکراتی که در مورد Affair مؤثر است ( تفکراتی که به رفتار سالم منجر نمی شود).
• باورهای تسهیل گر: مجوز Affairرا می دهد و پیامد های منفی آن را کم ارزش جلوه می دهد.
• باور های مانع ساز: مانع رفتار Affair می شود.
در ابتدا بعد از آموزش مدل خام رویکرد شناختی- رفتاری، این مدل به مراجع آموزش داده می شود و در طول فرآیند درمان بوسیله مراجع تکمیل می گردد تا به یک بینش در مورد علت خیانت زناشویی برسد.
چهار نکته کلیدی قبل از ورود به درمان:
قبل از ورود به درمان و اجرای تکنیک ها باید به این چهار نکته توجه داشت و وضعیت بیمار را در هر یک مشخص کرد:
1. توجه به اهداف پنهان مراجعان
2. برخورد علمی با سوالات مراجعان
3. هدف گذاری
4. تعیین میزان مشارکت در فرآیند درمان و حل مشکل
شاخص هایی برای اهداف پنهان:
• انجام ندادن تکالیف درمانی
• جر وبحث با درمانگر برای به کرسی نشاندن حرف خود
• راهکارهایی دارد که فقط می خواهد ما آنها را انجام دهیم. ( ابزار قرار دادن ما)
• ادامه درمان و تغییر نکردن
• ادامه درمان بدون درگیرشدن با مشکل واقعی
• منفعل بودن در جریان درمان
• پرسیدن سوال هایی بی جواب
•
نمونه ای از سوالات مراجعین:
این سوالات مراجعین است که در جلسات درمان ممکن است با آن روبه رو شویم اما ما پاسخی به تک تک سوالات نمی دهیم .
آیا می توانیم دوباره با هم زندگی کنیم؟
از کجا مطمئن شوم دوباره تکرار نمی کند؟
آیا هر دو می توانیم به نحو مطلوبی تغییر کنیم؟
از کجا مطمئن شویم این تغییرات پایدار است؟
آیا واقعا من را می خواهد؟
آیا دلایل من برای ماندن در رابطه کافی است؟
آیا به خاطر بچه ها باید بمانم یا نه؟
آیا این مسئله را به کسی بگویم یا نه؟
آیا رابطه با معشوق خود (نفر سوم) را ادامه دهم؟
زمانی که خیانت اتفاق می افتد فاصله بین زندگی فعلی و زندگی ایده آلی که زوجین در پی آن هستند افزایش می یابد و در پی آن ذهن آشفته می گردد و به دنبال پاسخ به چرایی ها و پاسخ هاست تا آرام بگیرد اما این پاسخ ها چون در سطح بینش نیست موجب آرامش موقت و نامطلوب می گردد که از آشفتگی ذهن به طور کامل نمی کاهد و سیکل معیوبی که به آشفتگی ذهن دامن می زند اتفاق می افتد.
هدف گذاری:
• مشخص کردن اهداف مراجع ( فکر کن جلسه آخر درمان است به چه دست یافتی . عصای سفید)
• بیان اهداف درمانگر :
1. کنترل آسیب و بازگشت به روال قبلی زندگی
2. سبب شناسی
3. بخشش و تصمیم گیری

تعیین میزان مشارکت در فرآیند درمان و حل مشکل:
از افراد می خواهیم براساس زمان و انرژی که برای حل مشکل می گذارند از 1 تا 10 نمره دهند در نتیجه سه حالت پیش می آید :
1. هر دو نمرات بالای 5 و 6 : درمان را ادامه می دهیم
2. هر دو نمرات زیر 5 : ادامه نمی دهیم تا تکلیف این نمرات مشخص شود.( مراجع اهداف پنهانی دارد یانه و … )
3. یکی از نمرات بالا و یکی پایین : ادامه نمی دهیم تا علت را دریابیم.
سه مرحله درمان :
مرحله اول : کنترل آسیب و بازگشت به روال قبلی زندگی
مرحله دوم : سبب شناسی و درک عوامل
مرحله سوم: بخشش و تصمیم گیری
مرحله اول : کنترل آسیب و بازگشت به روال قبلی زندگی
اهداف : 1. کنترل آسیب
2. بازگشت به روال قبلی زندگی
3. درمیان گذاشتن احساسات و تجربه ها
تکنیک ها :
1. آموزش مهارت گفتگو : ( یکی از تکنیک های مهم)
کی – کجا – چگونه – چقدر احتمال انجام این کار وجود دارد.
کی : زمانی را با توافق هم مشخص کنند که هیچ یک زوجین از نظر روحی و جسمی خسته نباشند.
کجا : مکانی را زوجین برای انجام این گفتگو با هم توافق کنند. مثلا پارک یا رستوران
چگونه : هر یک از زوجین از جانب خود صحبت کنند، دیگری را متهم نکنند، به دیگری توهین نکنند.
تخمین بزنند که در این هفته چند بار می توانند اینکار را انجام دهند.

2. انجام فعالیت مشترک زوجین:
انجام این فعالیت ها تنها توسط زوجین است بدون وجود فرزندان یا هر فرد دیگر. فعالیت هایی که علاوه بر لذت مقداری چالش نیز به همراه دارد. مثلا خریر رفتن. زمانی که خرید مورد علاقه زن است لذت، ( مغازه لباس فروشی ) اما چالش زمانی است که خرید مورد علاقه شوهر است( مغازه لوازم فنی ) .
3. از سر گیری روال قبلی زندگی :
انجام فعالیت هایی که به طور معمول قبل از این اتفاق انجام می دادند : مهمانی رفتن، خرید رفتن، بردن کودک به مهد کودک و…
4. نوشتن نامه به همسر:
نوشتن نامه به دلیل انسجام ذهنی، نگریستن به خویشتن و بینش نسبت به مسائل خود حائز اهمیت است. در این حالت هم فرد آسیب دیده و هم فرد آسیب زننده در نامه ای احساسات و افکار خود را راجع به این موضوع نوشته و می توانند برای هم بخوانند یا نخوانند.
مرحله دوم : سبب شناسی:
اهداف : 1. دستیابی به دیدگاهی واقع بینانه تر و متعادل تر درباره ی همسر
2. شناسایی عوامل قابل تغییر
3. رسیدن به یک جمع بندی مشترک از عوامل دخیل در Affair
تکنیک ها :
1. میزان برآورده سازی نیازها :
از زوجین می خواهیم که در نموداری حالت مطلوب مورد انتظار در ارضای یک نیاز و حالت واقعی را مشخص کنند. متوجه می شویم در بین حالت مطلوب و واقعیت چقدر تفاوت بوده است و بعد از زوجین می پرسیم که در کم کردن این فاصله چه راه کارهایی به کار برده اند .
رفع نیازها : 1. آموزش مهارت برای ارضای نیازها
2 . بیان نیاز پذیرش محدودیت
2. . کار بر روی عوامل اجتماعی
1. شغل: مشخص کردن رضایت شغلی، استرسورهای شغلی، فرسودگی شغلی، محیط شغلی و دیگر عوامل مربوط به شغل که می تواند منجر به Affair گردد.
2. دوستان
3. وسایل ارتباط جمعی
شناسایی عوامل منجر در سه حالت قرار می گیرد :
1. در حد شناختن : مثل برنامه های TV
2. در حد تغییر : استرسور های شغلی و …
3. در حد پذیرش : مثلا دوستان قدیمی و صمیمی
3. عوامل زمینه ساز همسر آسیب دیده:
در جلسات فردی
ناکامی در ارضای نیازها با والدین در سه سطح خود را نشان می دهد:
انتخاب همسر
شیوه ی تعامل و تعیین مرز ارتباطی با همسر
شیوه ی مقابله با مشکلات همسر
4.عوامل زمینه ساز همسر عهد شکن :
این موارد براساس سبب شناسی که قبلا توضیح داده شد کامل می گردد.
5. جمع بندی عوامل و تکمیل جدول و در میان گذاشتن با مراجع :
به دو دلیل :
1. شناخت بیش تر 2. از بروز و عود مجدد جلوگیری می کند.
مرحله سوم: بخشش و تصمیم گیری :
بخشش زودهنگام عامل تدوام بخش Affair
اهداف :
1. شناسایی موانع بخشش
2 . شناسایی عوامل بخشش زودهنگام
3. تصمیم گیری درست
4. اجرای تصمیم

تکنیک ها :
1. روشن سازی مفهوم بخشش :
تعریف بخشش : فرآیندی است که درطول زمان رخ می دهد ونیازبه زمان و انرژی دارد.
نشانه های بخشش سالم :
در طول زمان هیجان های منفی به تدریج کم می شود.
به جای احساس های منفی به همسر در طول زمان احساس هایی چون دلسوزی و شفقت جایگزین می شود.
بخشش به معنای فراموشی نیست.
بخشش از موضع ضعف نیست.
فرد تا جای ممکن عوامل منجر به این حادثه را بداند.
2. . شناسایی باورهای مشکل ساز در بخشش :
دو دسته باور :

1. باورهایی که منجر به زود بخشیدن می شود
2. باورهای که نبخشد یا به سادگی نبخشد
3. مشخص کردن مزایا و معایب باورها :
زود بخشیدن : مزایا : ناراحتی هیجانی کم. پاک کردن صورت مساله و…
معایب : موضوع حل نمی شود. احتمال تکرارزیاد است و …
دیر بخشیدن : مزایا : به صورت یک نقطه ضعف از فرد و…
معایب : ناراحتی هیجانی بیش تر.خستگی فرد. عدم بهبود رابطه و…
4. تصمیم گیری :
زمانی می توانند تصمیم بگیرند که عوامل را به درستی بشناسند.
5. اجرای تصمیم :
اجرای تصمیم به معنای بازگشت به زندگی نیست و می تواند طلاق و جدایی هم باشد.