فیلم جذابیت شوم
داستان فیلم
«دن» مردی بسیار موفق و یکی از وکلای عالی رتبهایست که همراه با همسر و دخترش در نیویورک زندگی میکند. او که به اتفاق همسرش در یک مهمانی شرکت کرده با زنی به‌نام «الکس» که ویراستار یک مؤسسه انتشاراتیست آشنا میشود. ارتباط آن دو خیلی زود عمیق شده و در اولین ملاقات در منزل الکس به رابطه جنسی میانجامد. این ارتباط مدتی ادامه مییابد تا اینکه دن به‌دلیل ترس از برملا شدن این ماجرا نزد همسرش و به‌خطر افتادن زندگی زناشویی خود خواستار پایان یافتن این رابطه میگردد. اما الکس به محض این تصمیم دن، رگ مچ خود را میزند تا از رفتنش جلوگیری کند. دن به‌واسطه وابستگی بسیار شدید الکس نسبت به خود و مزاحمتهایش احساس خطر کرده و سعی میکند تا رابطهاش را به کل از او قطع کند. تا اینکه الکس ادعا میکند که از دن حامله شده و باید مسئولیت پدریاش را ایفا کند. همسر دن از این ماجرا با خبر شده و او را ترک میکند. علیرغم درگیری فیزیکی شدیدی که بین دن و الکس رخ میدهد اما الکس همچنان دست‌بردار نیست و گاه و بیگاه، مزاحمتهای عجیبی برای دن و خانوادهاش ایجاد میکند. تا اینکه تصمیم میگیرد با ورود مخفیانه به خانه دن همسر او را به قتل برساند و همانجاست که طی درگیری شدید بین آنها به ضرب گلوله همسر دن کشته میشود.
تحلیل روانشناختی فیلم
يک فرد مبتلا به ناراحتيهای روحي و روانی نظیر اضطراب يا افسردگي، معمولاً از وضعيت خود در رنج بوده لذا انگيزهی لازم براي درمان و مراجعه به روانشناس یا روانپزشک را دارد. اما يک فرد مبتلا به اختلال شخصيت، معمولاً از آنجایی که نه رنجي میکشد و نه مشکلي در خود احساس ميکند هیچگاه انگیزهای برای بهبود وضعیت خود و مراجعه به متخصص پیدا نخواهد کرد. این اطرافيان هستند که متوجه رفتارهای غیر طبیعی او میشوند و او را ترغيب ميکنند تا در پي کسب کمک حرفهاي برآيد. الکس در فیلم «جاذبه مرگبار» دچار نوعی اختلال شخصیتی به‌نام «اختلال شخصیت مرزی» (borderline personality disorder) است که روانشناسان آن‌را به اختصار BPD مینامند. اما «مرزي بودن» این اختلال به چه معناست؟ عقیده بر این است که اين افراد در «مرز» بين روان‌رنجوري و روانپریشی قرار دارند و با بی‌ثباتی فوق‌العاده در عاطفه، خلق، رفتار و احساس مشخص میشوند. در واقع هیچ ویژگی مشخصی به‌صورت دائمی در فرد دچار BPD دیده نمیشود. برخي از پژوهشگران معتقدند که اختلال شخصيت مرزي نوعي از اسکيزوفرني يا افسردگي يا احتمالاً آميزهاي از آنهاست. مشخصه فرد مبتلا به BPD، ناپايداري در اکثر حوزه‌هاي زندگي است. به‌عنوان مثال در یکی از صحنههای اين فيلم، آلکس شديداً احساساتی ميشود اما چند لحظه بعد مچ دست خود را ميبُرد. این اختلال در زنان شیوع بیشتری داشته و حدود 70 درصد این بیماران را تشکیل میدهند. افراد مبتلا به این اختلال، خودانگارهی بسیار بی‌ثباتی دارند و روابط میان‌فردی‌شان نیز بسیار بی‌ثبات است. آنان معمولاً سابقه‌ی روابط شدید اما پرآشوب دارند که معمولاً آرمانی کردن بیش از حد دوستان یا معشوقه‌هایشان را شامل میشود؛ اما بعداً به‌سرخوردگی و ناامیدی میانجامد. شخصیت مرزی در مقایسه با سایر اختلالات شخصیت، در به بازی گرفتن سایرین همتا ندارد!
رفتار این دسته از افراد، بسیار غیرقابل پیش‌بینی است و از همین‌رو هیچ‌وقت توانمندیهای واقعیشان بالفعل نمیشود. دگرگونیهای سريع خلقی در این دسته از افراد بسیار مشهود است. به طوری‌که يک لحظه ممکن است کاملاً مهربان و آرام باشند و لحظهای دیگر افسرده و ناراحت. طغیانهای کلامی، خودزنیهای مکرر، انجام دادن دائمی بعضی از کارها، تغییر دادن اهداف و ارزش‌هایشان به یکباره، و نیز تغییرات ناگهانی در عقاید و تصمیمات زندگی، رها کردن مکرر شغل، تحصیلات متناوب، ازدواج شکستخورده، رفتار تکانشی، قماربازی، ولخرجی، پرخوری، سوء‌مصرف مواد، رفتارهای جنسی پر خطر و غیرطبیعی، رانندگیهای بی پروا، گرایش به خودکشی، رفتارهای هیستریک و نمایشی، رفتارهای خودآسیب زننده تکانشوری، خودویرانگری، رفتارپرخاشگرانه همه و همه از مشخصههای افراد مبتلا به BPD میباشد (انجمن روانپزشکی آمریکا، ۱۹۹۴).
این افراد، حساسیت زیادی نسبت به شرایط محیطی دارند. آنها ترس شدیدی در رابطه با طرد شدن و رها شدن از جانب کسانی‌که دوستشان دارند احساس میکنند. از این‌روست که حتی احساس طردشدگی را در حین مواجهه با یک جدایی کوتاه‌مدت منطقی از جانب دوستان و افراد محبوبشان تجربه میکنند. از نظر آنها طرد شدن به‌‌طور تلویحی به این معناست که آنان بد هستند. به همین سبب از تنها شدن نفرت دارند و تمام سعی خود را میکنند تا با دیگران بیامیزند و همنشینی با هر فردی ولو نامطلوب را به تنها بودن ترجیح میدهند و غالبأ از احساس تنها بودن و پوچی مینالند و اظهار میکنند که اکثر اوقات غمگین هستند. کوشش‌های بی‌وقفه‌ی آنان برای اجتناب از طرد شدن و رهاشدگی، ممکن است شامل اعمال تکانشی همچون آسیب‌زدن به خود یا رفتارهای انتحاری باشد. ممکن است این احساس را داشته باشند که با آنها به طور غیرمنصفانهای بدرفتاری شده است و یا احساس بی‌حوصله‌گی و تهی بودن کنند. این علایم زمانی حادتر میشود که در انزوا قرار گرفته و حمایت لازم را از طرف دیگران دریافت نکنند. امکان دارد براي رفع کسالت و بیحوصلگی به رفتارهاي تکانشي مانند ولخرجيهاي نسنجيده، رانندگي بيپروا، پرخوري، يا حتي دزدي از فروشگاه ها بپردازند. هيجان ناشي از اين فعاليتها آنها را سرزنده ميکند. آنها برای برقراری ارتباط با سایرین تلاش زیادی به خرج میدهند اما سماجت بیش از حد آنها معمولاً نتیجه عکس میدهد و موجب طرد شدن بیشتر از جانب سایرین میگردد.
این افراد به‌دلیل دارا بودن تفکر «همه یا هیچ» آدم‌های اطرافشان را تماماً دو‌قطبی میبینند. از اینرو ممکن است در یک موقعیت فردی را «بسیار دوست‌داشتنی» و در موقعیتی دیگر به خاطر یک سر زدن یک رفتار ناخوشایند ناچیز همان فرد را «بسیار بی‌رحم» قلمداد کنند. بنابراین دنیای آنها سیاه و سفید است؛ و نقطه تعادل و خاکستریگونهای در زندگی آنها وجود ندارد. از نظر آنها آدم‌ها یا خیلی خوبند یا خیلی بد. از آنجایی که احساسات آنها بین علاقه شدید و نفرت در نوسان است در نتیجه روابط عشقی کوتاه مدت، تکراری و پرآشوبی را تجربه میکنند. از میان فیلمهای داخلی ساخته شده که از فیلم «جاذبه مرگبار» کپیبرداری شده است میتوان به فیلم «زندگی خصوصی» محمدحسین فرحبخش اشاره کرد که در آن هانیه توسلی نقش یک فرد مبتلا به BPD را ایفا میکند. اما متأسفانه این کارگردان در پرداختن به شخصیت BPD موفق عمل نکرده است.
راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات ذهنی چاپ چهارم تجدید نظر شده DSM-IV-TR اختلال شخصیت مرزی را چنین شرح می دهد: الگوی فراگیر بی ثباتی در روابط فردی، خودانگاره، عواطف و تکانشگری آشکار است که در اوایل بزرگسالی آغاز شده و در زمینه های گوناگون وجود دارد و با پنج مورد (یا بیشتر) از موارد زیر مشخص میشود:
-کوشش‌های مهارگسسته برای اجتناب از طرد یا رهاشدگی واقعی و یا خیالی
-الگویی از روابط بین فردی بی‌ثبات و افراطی که با نوسان بین دو حد آرمانی کردن و بی ارزش نمودن مشخص میشود
-آشفتگی هویت: بی‌ثباتی بارز و مستمر خودانگاره یا درک خویشتن
-تکانشوری دست‌کم در دو زمینه که بالقوه خود آسیب‌زننده هستند
-رفتار خودکشی، حرکات بیانگر و یا تهدید به خودکشی به صورت مکرر، یا رفتار خودآسیب زنی مکرر
-بی ثباتی در حالت عاطفی به صورت واکنش‌پذیری خلقی آشکار
-احساس مزمن پوچی
-نامتناسب بودن و شدید بودن خشم یا دشواری در تسلط بر خشم
– بروز افکار بدگمانانه (پارانوئید) یا علائم شدید تجزیه‌ای به‌صورت گذرا در مواقع فشار روانی
