اختلالات رفتاری کودکان
اختلالات رفتاری کودکان معمولا وقتی برای والدین مشخص می‌شود که کودکان رفتارهایی خارج از محدوده سنی‌شان نشان می‌دهند. رفتارهای بیش از حد چالش آور و به اصطلاح رفتارهای سخت نامیده می‌شوند. شیطنت، نافرمانی و رفتارهای تکانشی در کودکان امری طبیعی است اما برخی از کودکان بیش از حد آزاردهنده و دشوار رفتار می‌کنند.
از رایج ترین اختلالات رفتاری می‌توان به اختلالات نافرمانی مقابله ای(ODD)، اختلال بیش فعالی، نقص توجه (ADHD) و اختلال سلوک (OC) اشاره داشت. این اختلالات به دلیل نشانه‌های مشترکی که دارند، تشخیص گذاری را بسیار دشوار می‌کنند. ممکن است یک کودک یا نوجوان همزمان به دو اختلال دچار باشد که تشخیص و درمان آن تنها به عهده روانشناس است.
دلایل اختلالات رفتاری کودکان
اختلالات رفتاری کودکان ناشی از عوامل بسیار متعددی هستند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دلایل بیولوژیکی (زمینه ارثی، بیوشیمیایی و نورولوژیکی را شامل می‌شود.)
- مشکلات خانوادگی و محیط پراسترس
- شکست‌های مکرر و تجربه‌های ناخوشایند در زندگی
- محیط اجتماعی و فرهنگی نامطلوب
پیامدهای اختلالات رفتاری کودکان
اختلالات رفتاری تاثیرات زیادی بر روی زندگی فرد گذاشته و با پیامدهایی همراه هستند که عبارتند از:
1. مشکلات تحصیلی
تحقیقات نشان داده که اکثر کودکان مبتلا به اختلال رفتاری در درس و تکالیف مدرسه ضعف دارند. اغلب این کودکان به اندازه سن عقلی خود درس نمی‌خوانند و در نتیجه همواره عقب تر از سال تحصیلی مورد انتظار هستند. حتی در برخی کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری شدید، توانایی خواندن و نوشتن نیز وجود ندارد.
2. عدم سازگاری اجتماعی
کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری مشکلات خود را به صورت پرخاش و تهاجم یا اضطراب و تشویش نشان می‌دهند. هر دوی این دسته‌ها در روابط اجتماعی و برخورد با سایر افراد دچار مشکل می‌شوند. حتی این تصور وجود دارد که آنان می‌توانند رفتارهای خود را کنترل کنند و در نتیجه مورد سرزنش و تنبیه قرار می‌گیرند.
3. مشکلات زبان
یکی دیگر از اثرات اختلالات رفتاری کودکان این است که در صحبت کردن و به طور کلی توانایی‌های زبانی دچار مشکل می‌شوند. ممکن است که نتوانند در مورد موضوع اصلی و مورد نظر خود صحبت کنند و یا حتی پژواک گویی داشته باشند. در برخی از کودکان با مشکل بسیار شدید، توانایی زبان حتی شکل هم نگرفته است.
انواع اختلالات رفتاری کودکان
از جمله انواع اختلالات رفتاری کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره داشت :
1. اختلال نافرمانی مقابله ای
کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای به طور رایج رفتارهایی مثل زود عصبانی شدن، بدخلقی‌های مداوم، دعوا و جدل دائمی با بزرگسالان (بحث با والدین و نپذیرفتن قوانین)، آزار و اذیت دیگران، عزت نفس پایین و… از خود نشان می‌دهند. اختلال نافرمانی مقابله‌ای از شیوع بالایی برخوردار است، به طوری که در بین کودکان زیر 12 سال تقریبا یک نفر از دو نفر اختلال نافرمانی مقابله‌ای دارند. ابتلای پسرها در این اختلال حدودا دوبرابر دخترهاست.
2. اختلال سلوک
کودکان دارای اختلال سلوک به صورت افراط گونه‌ای رفتارهای ناشایست و ضد اجتماعی دارند و به همین دلیل بیشتر به بچه‌های بد معروف‌اند. طبق تحقیقات یک سوم مبتلایان به اختلال سلوک دچار بیش فعالی نیز هستند. برخی رفتارهای رایج کودکان با اختلال سلوک عبارتند از:
- عدم پیروی از صاحبان قدرت خصوصا والدین
- سابقه فرار از مدرسه به دفعات
- تمایل زیاد به مصرف سیگار و الکل در سنین کم
- فقدان حس همدردی با دیگران
- رفتارهای خشونت آمیز با حیوانات و طبیعت
- رفتارهای سادیستی مثل قلدری، باج گیری، سوء استفاده جسمی، جنسی و…
- تمایل به دعوا از نشانه‌های اختلالات رفتاری کودکان
- استفاده از سلاح در دعوا
- دروغگویی افراطی
- تمایل به فرار از خانه
- تمایلات خودکشی
3. اختلال بیش فعالی و نقص توجه
2 تا 5 درصد از کودکان به صورت تقریبی دچار بیش فعالی و نقص توجه هستند. پسرها نسبت به دخترها سه برابر بیشتر به این اختلال دچار می‌شوند. از ویژگی‌های این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نقص توجه: فراموش کردن قواعد، دشواری در تمرکز، پریدن از یک تکلیف به تکلیف دیگر، ناقص رها کردن تمام تکالیف از جمله موارد نقص توجه هستند. برای اطلاع بیشتر از بیش فعالی کلیک کنید.
- تکانشگری: بدون تفکر رفتار کردن، بیش از حد حرف زدن ، تحمل کم، انجام اشتباهات زیاد
- بیش فعالی: جنب و جوش بیش از حد، بیقراری، ناتوانی در نشستن و کاری نکردن
4. اختلال تیک
این اختلال به صورت یک فعالیت حرکتی یا صوتی ناگهانی است که به صورت غیرارادی رخ می‌دهد. این اختلال معمولا در شرایط استرس‌زا و فشار روانی شدیدتر می‌شود. به همین دلیل برای کاهش آن از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب می‌کنند. اختلال تیک در اکثر مواقع موقتی است و با روش‌های درمانی همچون دارو و مداخلات روانشناختی بهبود می‌یابد.
عوامل خطرساز در بروز اختلالات رفتاری در کودکان
علت‌های اصلی اختلالات رفتاری ذکر شده همچنان نامشخص است. اما عوامل خطرساز عبارتند از:
1. جنسیت
پسر بودن یکی از عوامل خطرساز برای ابتلا به اختلالات رفتاری است. دانشمندان هنوز نتوانسته‌اند میان عوامل ژنتیکی و عوامل اجتماعی در بروز این اختلالات تفاوتی قائل شوند.
2. بارداری و تولد
تولد زودهنگام و وزن کم و در برخی موارد حاملگی‌های دشوار در بروز مشکلات رفتاری کودکان در آینده تاثیر دارند.
3. مزاج
احتمال ابتلا در کودکانی که از تربیت دشوار برخوردار بوده‌اند و از سنین کم زودجوش و پرخاشگر هستند، بیشتر است.
4. زندگی خانوادگی
هرچه خانواده مشکلات بیشتری داشته باشد، احتمال بروز اختلال نیز افزایش می‌یابد. مشکلات خانوادگی مثل خشونت خانگی، فقر، کم توجهی والدین یا سوء استفاده در بروز اختلالات رفتاری کودکان موثر شناخته شده‌اند.
5. مشکلات یادگیری
مشکلات رفتاری با مشکلات خواندن و نوشتن و یادگیری همبستگی دارند.
6. عقب ماندگی ذهنی
کودکان عقب مانده دو برابر بیشتر در معرض اختلالات رفتاری قرار دارند.
7. رشد مغزی
برخی تغییرات در رشد مغز بر اختلالات رفتاری تاثیر می‌گذارند. مثلا مطالعات نشان داده بخش‌هایی از مغز که کنترل توجه را بر عهده دارند درکودکان بیش فعال کمتر فعالیت می‌کند.
درمان اختلال رفتاری در کودکان
در صورت عدم درمان کودک مبتلا به اختلال رفتاری، مشکلات زیادی در بزرگسالی برای او ایجاد می‌شود. به صورت کلی هرچه مداخله سریع‌تر صورت بگیرد، نتیجه بهتری دریافت می‌شود.
درمان معمولا چند جانبه صورت می‌گیرد و بسته به نوع اختلال و عوامل تشخیصی، متفاوت است. ولی به صورت کلی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. آموزش به والدین
به مادران و پدران می‌آموزند که چگونه با فرزندشان ارتباط گرفته و به چه شکلی او را کنترل کنند.
2. خانواده درمانی
ارتباطات اعضای خانواده سازمان دهی شده و به آن‌ها کمک می‌شود تا مهارت‌های حل مسئله خود را ارتقا دهند. برای آگاهی بیشتر از مهارت های حل مسئله کلیک کنید.
3. درمان شناختی-رفتاری
مستقیم بر کودک تمرکز کرده و به او کمک می‌کند تا افکار و رفتارش را تحت کنترل خود درآورد.
4. آموزش اجتماعی
اصول گفتگو و نحوه همکاری با دیگران و عضویت در جمع را به کودک آموزش می‌دهند.
5. کنترل خشم
کودک می‌آموزد تا نشانه‌های ناکامی را در خود بشناسد و به جای خشونت، مهارت‌های مقابله سازگارانه را ابراز کند.
6. حمایت در مشکلات مرتبط
حمایت جزء مهمی از درمان است؛ خصوصا در کودکی که مشکوک به اختلال یادگیری است. برای اطلاع بیشتر از اختلال یادگیری کلیک کنید.
7. تشویق
تشویق کودک برای شکوفا کردن استعدادها و توانایی‌ها می‌تواند به افزایش عزت نفس او کمک کند.
8. دارو
معمولا در اختلالات رفتاری برای کنترل رفتارهای تکانشگرانه از دارو استفاده می‌شود. همچنین توصیه می‌شود که برای درمان حتما از کمک یک روانشناس کودک بهره‌مند شوید. برای کسب اطلاعات بیشتر از مشاوره کودک کلیک کنید.
