انواع اختلال‌های فراگیر رشد
اختلال‌های فراگیر رشد به عنوان نوعی ناتوانی شناخته می‌شوند که پیش از بزرگسالی در دوره رشد کودک بروز می‌یابند و والدین، معلمان و متخصصان را با چالش‌های زیادی مواجه می‌کنند. کودکان مبتلا به این اختلال معمولا نقایص زیادی در برقراری ارتباط دارند، دچار مشکلات اجتماعی و رفتارهای غیرعادی هستند و ظرفیت‌های یادگیری ضعیفی از خود نشان می‌دهند. برخورد مناسب با این کودکان نیازمند افزایش آگاهی و اطلاعات در مورد این طبقه از اختلالات است.
اختلال‌های فراگیر رشد چه اختلالاتی را شامل می شود؟
اختلال‌های فراگیر رشد که گاهی اختلال‌های ارتباط اجتماعی نیز نامیده می‌شوند چهار اختلال عمده را در بر می‌گیرند که شامل اوتیسم، آسپرگر، اختلال از هم پاشیدگی دوران کودکی و نشانگان رت می‌باشد.
در همه این اختلالات عملکرد فرد در مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی مختل می‌شود، زبان و تکلم فرد آسیب می‌بیند و یادگیری تا حد زیادی کاهش پیدا می‌کند. در ادامه به هر یک از این اختلال‌ها به صورت جداگانه اشاره خواهیم کرد.
1. اوتیسم
کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم یا درخودماندگی معمولا نشانه‌های بیماری خود را در دوره شیرخوارگی یا همان قبل از 3 سالگی نشان می‌دهند. شدت این نشانه‌ها در افراد مختلف متفاوت است. ویژگی‌های رایج در اختلال اوتیسم که یکی از اختلال‌های فراگیر رشد است، شامل موارد زیر می‌باشد:
- فقدان علاقه به برقراری ارتباط با دیگران
- اجتناب از برقراری ارتباط چشمی
- وجود ناتوانی در درک و استفاده از زبان
- کاهش شدید ظرفیت‌های یادگیری مخصوصا از طریق مشاهده و تقلید
- الگوهای بازی نابهنجار. به این صورت که کودک یا اصلا قادر به بازی کردن نیست یا بازی‌های او شامل حرکات و فعالیت‌های تکراری، قالبی و یکنواخت است.
- داشتن علایق وسواسی
- نشان دادن مقاومت در برابر تغییر فعالیت‌های روزمره
- فقدان تخیل و ابتکار
- بیش فعالی نسبت به محرک‌های محیطی مانند سوسو زدن روشنایی لامپ یا صداهای بلند.
البته کودکان مبتلا به اوتیسم لزوما همه علائم ذکر شده را ندارند اما دست کم 6 نشانه را از خود نشان می دهند.
برای آشنایی کامل با اختلال اوتیسم کلیک کنید.
2. آسپرگر
اختلال آسپرگر در اختلالات طیف اوتیسم شدت کم‌تری نسبت به اختلال اوتیسم دارد. در این اختلال، کودک با شدت کم‌تری مشکلات مربوط به تعامل اجتماعی، انجام حرکات قالبی، ناتوانی‌های زبانی و ناتوانی‌های یادگیری را از خود نشان می دهد. برای تشخیص آسپرگر، فرد حداقل باید دو مورد از ملاک‌های زیر را داشته باشد
- اختلال شدید درمهارت‌های ارتباط غیرکلامی
- ناتوانی در برقراری ارتباط مناسب با همسالان
- فقدان تقابل اجتماعی یا هیجانی
- علائق و الگوهای رفتاری محدود یا تکراری
3. اختلال از هم پاشیدگی دوران کودکی
در این اختلال که یکی از اختلال‌های فراگیر رشد می‌باشد، کودک پس از داشتن 2 سال رشد طبیعی، دچار فروپاشی عملکردهای عقلانی، اجتماعی و زبانی می شود. در حقیقت کودک در دوران جنینی و دوران نوزادی رشد طبیعی را طی کرده است اما پس از آن با مشکل مواجه شده است. نشانه‌های اختلال از هم پاشیدگی دوران کودکی شامل موارد زیر می‌باشد:
- ناهنجاری‌هایی در تعاملات اجتماعی دو طرفه
- بروز ناتوانی در مهارت‌های زبانی
- بروز ناتوانی در رفتارهای اجتماعی
- بروز ناتوانی در مهارت‌های انطباقی
- وجود مشکلاتی در کنترل دفع ادرار یا مدفوع
- ناهنجاری‌هایی در عملکرد حرکتی و سبک بازی‌ها
برای آگاهی بیشتر در زمینه تاخیر در رشد کودک، پاورپوینت مراحل رشد روانی _ جنسی شخصیت را ببینید.
4. نشانگان رت
در بیماری نشگان رت یا سندرم رت کودک پس از یک دوره طبیعی رشد، حداقل 6 ماه، دچار پسرفت‌هایی در مولفه‌های رشدی می شود. در واقع کودک از تولد تا 5 ماهگی رشد طبیعی دارد اما پس از5 ماهگی تا 48 هفتگی در اندازه دور سر دچار کاهش رشد می‌شود و در نتیجه مهارت‌های حرکتی نظیر مهارت حرکت هدفمند دست از بین می رود و حرکات قالبی دست جایگزین آن می‌شود.
علاوه بر این، حرکات بدنی و راه رفتن کودک ناهماهنگ می‌شود، رشد زبان دریافتی و بیانی آسیب می‌بیند و کودک به کندی روانی-حرکتی مبتلا می‌شود. این اختلال فقط کودکان دختر را درگیر خود می‌کند و به دلیل جهش در ژن خاصی در کروموزوم ایکس به وجود می‌آید. پسران مبتلا به نشانگان رت قبل از تولد یا در طول سال اول زندگی می‌میرند.
درمان اختلال‌های فراگیر رشد
در درمان اختلال‌های فراگیر رشد روش‌های بسیار متنوعی وجود دارد. تکنیک‌های درمان شناختی رفتاری نظیر آموزش خودمدیریتی، بازی و بازی درمانی، موسیقی درمانی، مداخلات مبتنی بر تقویت مهارت‌ها و دارو درمانی از جمله رویکردهای رایج برای درمان اختلالات فراگیر رشد محسوب می‌شوند.
هیچ کدام از رویکردهای درمانی نمی‌توانند این اختلالات را به صورت کامل ازبین ببرند اما با کار کردن روی حوزه‌هایی که تحت تاثیر این اختلالات آسیب می‌بینند تلاش می‌کنند تا عملکرد فرد را در بهترین حالت ممکن نگه دارند و در نتیجه از پیشروی و گستردگی این اختلال جلوگیری می‌کنند. این تلاش‌ها منجر به این می شود که فرد دچار اختلال، با وجود مشکلاتی که دارد بتواند همچنان از ظرفیت‌های خود استفاده کند.
سخن پایانی
در صورتی که به بروز علائمی از اختلالات رشدی در کودک خود مشکوک هستید هرچه زودتر برای تشخیص و در صورت نیاز، شروع برنامه‌های درمانی به یک روانشناس کودک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام این اختلال و شروع به موقع درمان‌های مورد نیاز کودک، از شدت آسیب‌های وارده به میزان زیادی کم خواهد کرد.
