اختلال شخصیت نمایشی ( هیستریونیک )

الگوی فراگیر تهیج پذیری و توجه خواهی مفرط که در اوایل بزرگسالی شروع می شود و در زمینه های مختلف وجود دارد به صورتی که با پنج ( یا تعداد بیشتری ) از موارد زیر نمایان می شود. ( بر اساس کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5 )

1- در موقعیت هایی که کانون توجه نیست ناراحت است

2- تعامل با دیگران اغلب با رفتار نا مناسب اغواگری یا تحریک آمیز جنسی مشخص می شود

3- هیجانات را به صورتی که فورا تغییر می کنند و سطحی هستند ابراز می کند

4- همواره برای جلب کردن توجه به خود از ظاهر جسمانی استفاده می کند

5- سبک گفتاری دارد که بیش از حد به برداشت کلی منجر می شود فاقد جزئیات است

6- هیجان را به صورت نمایشی ساختگی و اغراق آمیز ابراز می کند

7- تلقین پذیر است ( یعنی به راحتی تحت تاثیر دیگران یا شرایط قرار می گیرد ).

8- روابط را صمیمی تر از آنچه واقعا هستند تصور می کند.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، هرگاه مرکز توجه دیگران نباشند احساس ناراحتی یا عدم قدردانی می کنند (ملاک1). آنها اغلب با شور و نشاط زیاد و چشمگیر مایلند توجه دیگران را به خود جلب کنند و ممکن است با اشتیاق، گشاده رویی ظاهری یا عشوه گری، آشنایان جدید را شیفته خود سازند. اگرچه، وقتی این افراد پیوسته خواهان توجه باشند، این ویژگیها وضوح کمتری می یابند. آنها در میهمانیها به هر قیمتی که شده نقش «گل سرسبد مجلس» را بازی می کنند. هرگاه مورد توجه قرار نگیرند، ممکن است برای جلب توجه دیگران، کار برجسته ای انجام دهند(برای مثال، داستانهایی بسازند و یا صحنه ای را خلق کنند). این نیاز اغلب در رفتارشان با متخصص بالینی نیز آشکار می شود (برای مثال، چاپلوسی، آوردن هدایا، ارائة توصیف های مهیجی از نشانه های جسمانی و روانی که هر جلسه با نشانه های جدیدی جایگزین می شوند). قیافة ظاهری و رفتار افراد مبتلا به این اختلال، اغلب از لحاظ جنسی به طور نامناسبی تحریک آمیز یا اغوا کننده است (ملاک 2).

این رفتار نه تنها معطوف افرادی است که او به آنها علاقة جنسی یا عاشقانه دارد، بلکه در طیف گسترده ی روابط اجتماعی، شغلی و حرفهای نیز به گونه های رخ می دهد که فراسوی رفتار مناسب برای بافت اجتماعی است. بیان هیجانی آنان ممکن است سطحی باشد و به سرعت تغییر کند(ملاک3).

افراد مبتلا به این اختلال همواره از ظاهر جسمانی خود برای جلب توجه دیگران استفاده می کنند(ملاک4).
آنها به شدت علاقمند به تحت تأثیر قرار دادن توسط ظاهر خود هستند و زمان، انرژی و پول زیادی را صرف خرید لباس و آراستن خود می کنند. آنها ممکن است به تعارف ها و تمجیدهای مربوط به قیافة ظاهری توجه زیادی داشته باشند و به سرعت و با شدت نسبت به انتقاد از سر و وضع خود واکنش نشان دهند و یا با یک عکس که آنها را خوشایند نشان نمی دهد، ناراحت شوند. سبک گفتاری این افراد به شدت تأثیرگذار و فاقد جزئیات است(ملاک5).

عقاید تند یا افراطی با فراست شگرفی بیان می شوند ولی دلایل زیربنایی معمولاً مبهم و گنگ هستند و حقایق و نکات تأیید کننده وجود ندارند. برای مثال، یک فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، ممکن است معتقد باشد که شخص معینی، یک انسان شگفت آور است، ولی با اینحال قادر نیست که نمونه های خاصی از ویژگیهای خوب او را برای تأیید نظر خود ارایه دهد.

افراد مبتلا به اختلال با خودنمایی ، تظاهر و بیان افراطی هیجان مشخص می شوند(ملاک6).

آنها ممکن است با ابراز علنی و افراطی هیجانی خود باعث ناراحتی دوستان یا آشنایان شوند(برای مثال، در آغوش گرفتن آشنایان دور با شور و شوق افراطی، گریه غیرقابل کنترل در موقعیتهای احساسی جزئی، یا قشقرق بازی). با وجود این اغلب به نظر می رسد که هیجانهای آنان چنان به سرعت تغییر می کنند که عمیقاً قابل احساس نیستند به همین دلیل ممکن است دیگران آنان را به وانمود کردن این احساسها متهم سازند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی بسیار تلقین پذیرند(ملاک7).

عقاید و احساسهای آنها به سادگی تحت تأثیر دیگران و هوسهای گذرای خودشان قرار می گیرد. آنها بویژه از نظر اعتماد کردن به افراد صاحب قدرت، ممکن است بسیار زودباور یا ساده لوح باشند و عقیده داشته باشند که این افراد به صورت معجزه آسایی قادرند مشکلات آنها را حل کنند. این افراد میل دارند تا به دیگران شک کنند و به سرعت مجاب شوند. افراد مبتلا به این اختلال، اغلب روابط را صمیمانه تر از آنچه واقعاً هست در نظر می گیرند و تقریباً هر آشنایی را با «عزیزم» یا «دوست عزیزم» خطاب می کنند و پزشکانی را که تنها یک بار و یا دوبار و آنهم تحت شرایط حرفهای ملاقات کردهاند، با اسامی کوچک مورد خطاب قرار می دهند(ملاک8).در این گونه افراد، خیالپردازیهای عشقی شایع است.

چشم انداز ابعادی
در اینجا مدل پنج عاملی شخصیت برای اختلال شخصیت نمایشی یک نیمرخ فرضی را ایجاد کرده است (مک کری ،۱۹۹۴):
الف ـ نوروزگرایی بالا: عواطف منفی مزمن که شامل اضطراب ، ترسویی ، تنش ، تحریک پذیریی، خشم، اندوهگینی، گناه، شرم، دشواری کنترل تکانه (برای مثال در خوردن، نوشیدن یا خرج کردن پول) باورهای نامعقول (برای مثال: انتظارات غیرواقع گرایانه طوری که خود را مجبور کند که همیشه کامل عمل کند)، بدبینی ، اضطراب بدنی بی مورد ، درماندگی و وابستگی به دیگران برای حمایت هیجانی وتصمیم گیری.

ب ـ برونگرایی بالا: پرحرفی، خودافشاگری، عدم توانایی در گذراندن زمان به تنهایی، جلب توجه کردن، حرکات نمایشی در نشان دادن هیجانها، برانگیختگی جنسی بی ملاحظه، تلاشهای نامناسب برای کنترل و تسلط بر دیگران.

ج ـ گشودگی بالا : اشتغال ذهنی با خیالپردازی و رویاهای روزانه، سودمندی، تفکر غیرعادی (برای مثال اعتقاد به شبح ) هویت پراکنده و اهداف متغییر برای مثال مستعد بودن برای دیدن کابوس ها و حالات هشیاری متغییر، ناهمرنگی و سرکشی اجتماعی که می تواند فرد را در تعارض با جامعه قرار دهد یا مانع از پیشرفت شغلی او باشد.

د ـ توافق بالا: زودباوری، اعتماد بیش از اندازه به دیگران، صداقت زیاد و فراوان، عدم تمایز بین خود و دیگران، قدرت تشخیص علائق شخصی، ناتوانی در مقابله با دیگران و تلافی کردن، به راحتی از چیزی سود بردن.

ه ـ وظیفه شناسی پایین: روشنفکر، فقدان لذت، هنرپیشه بالقوه، ضعف در عملکرد تحصیلی با توجه به تواناییهای نسبی، رعایت نکردن نقشها و تعهدات می تواند فرد را در مقابل قانون قرار دهد، ناتوانی در خود انضباطی( برای مثال: گرفتن رژیم، تمرین طرح )حتی زمانی که به دلایل پزشکی نیاز است. بی هدف بودن شخصی و حرفه ای.

●چشم انداز رفتاری
افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی تحریک پذیر و هیجانی اند و رفتاری پررنگ و لعاب، نمایشی و برونگرایانه دارند. اما علی رغم رفتار متظاهرانه و پرزرق و برقی که دارند، اغلب نمی توانند دلبستگی عمیقی را به مدت طولانی حفظ کنند.

رفتار توجه طلبانه بسیار زیادی از خود نشان می دهند. آنها در افکار و احساسات خود اغلب مبالغه می کنند و هر چیز ساده ای را مهمتر از آنچه در واقع هست، جلوه می دهند. اگر کانون توجه واقع نشوند یا تحسین و تایید نشوند، تندخو می شوندو زیر گریه می زنند، و دیگران را ملامت می کنند و به آنها افتراهای ناروا می زنند. این افراد هیجان طلب هستند و ممکن است با قانون درگیر شوند و به سوءمصرف مواد روی می آورند( کاپلان- سادوک ۲۰۰۳)

این مطلب را هم ببینید همدلی و اختلال شخصیت مرزی (BPD) چه ارتباطی باهم دارند؟

این اختلال در کلاستر B اختلالات شخصیت قرار دارد در این دسته اختلالات شخصیت مرزی اختلال شخصیت خودشیفته اختلال شخصیت ضداجتماعی قرار دارند

این موضوع مهم را به خاطر داشته باشید که به‌صرف وجود چند نشانه نمی‌توان گفت شخصی به این اختلال یا هر اختلال دیگری مبتلاست بلکه تشخیص به عهده روانشناس و روان پزشک است

شخصیت نمایشی با توجه نوع رفتارشان چند گروه می‌شوند که در ادامه مختصری با آنها آشنا می‌شویم.

کانون فکر توجه خواهی مداوم است و هیجان پذیری بالا و طغیان های هیجانی مکرر حرف های بزرگ بزرگ ( گنده گنده ) رفتار ساختی فرد از رئیس خود بدش می آید برایش چایی می ریزد

در مردان به شکل بلف زدن اغراق آمیز حرف زدن

در زنان به صورت اقواگری جسمی و جنسی تن صدا

در مقیاس 5 MMPI قابل اندازه گیری می باشد

اگر کسی که اختلال نمایشی دارد تحت فشار قرار گیرد مستعد 2 اختلال شاما اختلال سازگاری و به طبع آن اختلال زناشویی علائم سایکوتیک نقش های سایکوسوماتیک مانند سردرد دل درد و ……..

( نوشته شده بر اساس سایت آکسون کلینیک )

افرادی که به این اختلال مبتلا هستند می‌خواهند به هر قیمتی شده در مرکز توجه باشند و نگاه دیگران را به خود جلب کنند، هر کاری می‌کنند فقط برای رسیدن این هدف است. آرایش خاص و نامتعارف دارند و یا خال‌کوبی‌های عجیب و زیاد دارند، لباس‌های عجیبی می‌پوشند و رفتارشان به گونه است که انگار در حال اجرای تئاتر هستند.‌

با صدای بلند می‌خندند، تصور می‌کنند رفتارشان با دیگران صمیمی و دوستانه و از روی مهربانی است ولی این‌طور نیست، ممکن است اگر در کانون توجه نباشند و یا مورد بی‌توجهی قرار بگیرند به خودشان یا دیگران آسیب برسانند.

شدیداً از محیط و دیگران تأثیر می‌پذیرند و اصلاً به همین دلیل تصمیمات آنی و هیجانی و حتی غیرمنطقی می‌گیرند. آنها دائم خواستار توجه، تحریک و قدردانیِ دیگران هستند، برای رسیدن به این نیاز دست به اغواگری و تحریک دیگران می‌زنند به مخصوصاً از نظر جنسی.

آنها بدون توجه دیگران نمی‌توانند زندگی کنند مانند غذا یا دارو با آن نیاز دارند. با جلب‌توجه است که می‌تواند روابط بین فردی خوبی داشته باشند و مطمئن باشند ارزشمند هستند.

رفتار افراد شخصیت نمایشی در زنان و مردان کمی متفاوت است، مردان سعی می‌کنند اعتمادبه‌نفس خود را به رخ دیگران بکشند ولی نیاز و خواسته‌ی آنها برای جلب‌توجه کمتر از زنان نیست. ظاهر، پوشش و رفتار آنها آگاهانه و در راستای جلب نظر دیگران استفاده می‌کنند، به گونه‌ای لباس می‌پوشند که بدن آنها مشخص باشد، و حتی از شوخی‌های نا به جا برای به‌دست آوردن توجه دیگران استفاده می‌کنند.

این مطلب را هم ببینید تمایل به خودکشی دردناک - اختلال شخصیت نمایشی

شخصیت نمایشی کودک

این گروه به‌شدت به دیگران وابسته هستند و با رفتارهای فریب‌دهنده یا اغراق‌آمیزی مثل گریه شدید یا غش کردن آن‌هم به شکلی کودکانه سعی در جلب نظر دیگران دارند. شدت این رفتار کودکانه به این بستگی دارد که فرد ازنظر روانی در چه سطحی باشد هرچه بلوغ روانی کمتر باشد رفتار کودکانه بیشتر می‌شود.

هیجان و احساسات این گروه سریعاً تغییر می‌کند، عشق پرشور و تند خیلی سریع به احساس گناه و خشم تبدیل می‌شود. در صورت مخالفت با آنها، به‌سرعت کج‌خلق می‌شوند و نظرشان درباره فرد تغییر می‌کند

شخصیت نمایشی سرزنده

این افراد گرم و صمیمی هستند، به ویژه در روابط بین فردی خون‌گرم و خوش‌بین و مهربان هستند. نیازمند تحریک و هیجان هستند، سریع و بانشاط حرکت می‌کنند، سرحال وارد جمع می‌شوند یا آنجا را ترک می‌کنند، معمولی و به هنجار به نظر می‌رسند، دیگران را به سادگی متقاعد می‌کنند. پروژه و اهدافی در ذهن دارند ولی بعد از مدتی بدون اینکه به قول و حرف خود عمل کنند با روابطی پریشان برمی‌گردند.

شخصیت نمایشی موافق

هدف زندگی این افراد این است که دیگران را دوست داشته باشند و به همین دلیل دیگران را تحسین و حتی چاپلوسی می‌کنند. به اطرافیان نشان می‌دهند که حاضرند هر کاری برای آنها انجام بدهند. مرتب سعی می‌کنند تا دیگران به آنها نظر مثبتی داشته باشند، اکثر اوقات مصالحه طلب و مهربان به نظر می‌آیند زیرا خشم و عصبانت خود را بروز نمی‌دهند و پشت نقاب مهربانی پنهان می‌کنند.

دلایل بروز اختلال شخصیت اجتماعی

معمولاً در خانواده‌ای بزرگ‌شده‌اند که شیوه تربیتی متضادی داشتند، احتمالاً در کودکی مورد بی‌اعتنایی پدر و مادر قرارگرفته‌اند به‌ویژه از سمت مادر به آنها توجه نشده و مادر به آنها ابراز محبت نکرده است.

به همین دلیل تنها وقتی به آنها توجه شده که رفتار نمایشی داشته اند و یاد گرفتند که از این طریق توجه والدین را بدست بیاورند. برخی نیز از رفتار نمایشی پدر و مادر الگو گرفته اند.

شخصیت نمایشی به عنوان همسر

ارتباط عاطفی با یک شخصیت نمایشی مشکلات زیادی دارد، از طرفی او به شما به‌عنوان همسر وابسته است و از طرفی دیگر همیشه به دنبال جلب‌توجه دیگران است. در چنین رابطه‌ای شما باید به‌صورت دائمی انرژی زیادی برای برآوردن نیازهای او صرف کنید، این فرد کوچک‌ترین بی‌توجهی به خود را عذابی بزرگ می‌پندارند. همچنین رفتار آنها در مجالس و میهمانی‌ها توجه همه را جلب می‌کند که احتمال دارد به‌عنوان همسر یا همراه خجالت‌زده شوید.

این افراد توانایی حفظ یک رابطه پایدار و عمیق را ندارند و معمولاً دمدمی‌ مزاج در روابط عاطفی هستند. نکته دیگر اینکه بیشتر دوستان آنها از جنس مخالفشان هستند و احتمال اینکه از انتخاب خود به‌عنوان همسر پیشمان می‌شوید.

شخصیت نمایشی و روابط عاطفی و جنسی

تخیلات جنسی در مورد افرادی که با آنها در ارتباط هستند بین افراد مبتلابه اختلال شخصیت نمایشی شایع است البته درباره این تخیلات صحبت نمی‌کنند و ازنظر جنسی اهل لاس زدن و عشوه‌گری هستند. احتمالاً دچار کژ کاری روانی-جنسی را دارند، احتمال دارد زنان نمایشی به آنورگاسمی و مردان نیز به ناتوانی جنسی مبتلا شوند.

آنها نیاز دارند مدام مطمئن شوند که در برابر جنس مخالف جذابیت دارند به همین دلیل بسیاری از اوقات تکانه‌های جنسی خود را فعال می‌کنند. البته معمولاً روابط آنها در همان سطح باقی می‌ماند، آنها مغرور، دمدمی و غرق در خود به نظر می‌رسند، همین نیازها و وابستگی ها به دیگران و اینکه خیلی زود به دیگران اعتماد می‌کنند باعث می‌شود فریب دادنشان کار راحتی باشد.

رفتار با یک شخصیت نمایشی

تلاشی برای تغییر جهان‌بینی او نکنید
رفتارهای او ناشی از سوء نیست
باید قبول کنید در این افراد تغییرات به کندی اتفاق می‌افتد
او را نصیحت و موعظه نکنید
سعی کنید درک کنید که ریشه رفتار مشکل‌سازش چه افکار و ترس‌هایی است
اجازه ندهید شما را به بازی بگیرد
مرزبندی مشخص خود را به او نشان دهید

تشخیص اختلال شخصیت نمایشی

در مراجعه به پزشک اول با انجام آزمایش و معاینه باید اطمینان حاصل شود که بیماری فیزیکی باعث بروز این حالات نشده باشد سپس بیمار را به یک روان پزشک یا روانشناس ارجاع می‌دهند.

آنها معمولاً در مصاحبه جلسات روان‌شناختی با درمانگر کاملاً همکاری می‌کنند و حتی مشتاق‌اند که تاریخچه‌ای از خود را با جزئیات ارائه دهند، هنگام گفت‌وگو معمولاً ژست، تأکید و مکث‌های نمایشی دیده می‌شود. لغزش زیانی آنها در صحبت کردن زیاد است و زبانی پر زرق و برق دارند.

این مطلب را هم ببینید برخورد با شخصیت نمایشی

اظهار نظر عاطفی در حین مصاحبه آنها شایع است. وجود احساساتی خاص مانند خشم، غم و میل جنسی را در خود انکار می‌کنند یا نمی‌پذیرند. نتیجه در معاینات روان‌شناختی‌شان طبیعی است، به‌غیراز اینکه در تمرین مربوط به تمرکز و ریاضی اصراری ندارند و مسائل عاطفی را نیز فراموش می‌کنند.

مکانیسم دفاعی اصلی بیماران مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی ( هیستریونیک ) واپس رانی و گسستگی هستند ( بر اساس کتاب کاپلان و سادوک )

تشخیص افتراقی:

ممکن است سایر اختلالهای شخصیت با اختلال شخصیت نمایشی اشتباه گرفته شوند، چون ویژگیهای مشترک معینی دارند. بنابراین، تمایز میان این اختلالها براساس تفاوتهای موجود در ویژگیهای بارز آنها مهم است. با وجود این، اگر فردی دسته ای از ویژگیهای شخصیتی را داشته باشد که علاوه بر اختلال شخصیت نمایشی، با ملاکهای یک یا چند اختلال شخصیت دیگر نیز مطابقت کنند، باید تمام تشخیص ها را مطرح کرد. اگرچه می توان اختلال شخصیت مرزی را نیز با توجه طلبی، رفتار فریبکاری، و تغییر سریع هیجانها مشخص کرد، ولی این اختلال نیز با خود تخریبی، گسستگی قهرآمیز روابط نزدیک و احساسهای مزمن پوچی عمیق و آشفتگی هویت مشخص می شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی و اختلال شخصیت نمایشی در گرایش به تکانشگری، سطحی بودن، هیجان طلبی، بی پروایی، اغوا گری و فریبکاری شبیه به هم هستند، ولی اشخاص مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی بیشتر در هیجانهای خود اغراق می کنند و درگیر رفتارهای ضداجتماعی نمی شوند.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی در کسب محبت مهارت دارند، در حالی که اشخاص مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی در کسب منفعت، قدرت یا سایر رضامندیهای مادی ماهر هستند. اگر چه افراد مبتلا به اختلال شخصیت خوشیفته نیز به توجه دیگران نیاز دارند، ولی معمولاً برای «برتری» خود، خواهان تمجید دیگران هستند، در حالی که افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی در کسب محبت مهارت دارند، در حالی که اشخاص مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی در کسب منفعت، قدرت یا سایر رضامندیهای مادی ماهر هستند. اگرچه افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته نیز به توجه دیگران نیاز دارند، ولی معمولاً برای « برتری» خود، خواهان تمجید دیگران هستند، در حالی که افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی مایلند لطیف یا وابسته به نظر بیایند به شرطی که این امر وسیله ای برای جلب توجه باشد.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته ممکن است در صمیمیت روابط خود با دیگران اغراق کنند، ولی بیشتر مایل به تأکید بر وضعیت «یک شخص بسیار مهم1 » یا ثروت دوستان خود هستند. در اختلال شخصیت وابسته، شخص برای دریافت تمجید و راهنمایی به شدت به دیگران وابسته است ولی فاقد ویژگیهای نمایشی، اغراق گونه و هیجانی اختلال شخصیت نمایشی است.

اختلال شخصیت نمایشی را باید از تغییر شخصیت ناشی از یک بیماری جسمانی که در آن این صفات به واسطه اثرات مستقیم یک بیماری جسمانی روی دستگاه عصبی مرکزی پدیدار می شوند، تفکیک کرد. همچنین باید اختلال شخصیت نمایشی را از نشانه هایی که ممکن است در ارتباط با مصرف مزمن مواد به وجود آیند (برای مثال، اختلال مرتبط با کوکائین که در جای دیگر مشخص نشده است)، متمایز کرد. بسیاری از افراد ممکن است صفات شخصیت نمایشی را نشان دهند. تنها هنگامی که این صفات انعطاف ناپذیر, ناسازگارانه و پایدار باشند و آسیب کارکردی یا پریشانی ذهنی قابل ملاحظهای را موجب شوند اختلال شخصیت نمایشی تلقی می شوند.

نمایشی با پارانوئید : نمایشی ها الزاما با شکاکیت فراگیر همراه نیستند

نمایشی با ضداجتماعی : نمایشی ها معمولا هیجان های خود را با آب و تاب و اغراق بیشتری نشان می دهند بیشتر به دنبال منافع معنوی و حمایت عاطفی هستند

نمایشی با خودشیفته : نمایشی ها دوست دارند شکننده و وابسته به نظر برسند به این شرط که این شکنندگی و وابستگی ظاهری به صورت ابزاری برای جلب توجه بکار برود

فتراق نهادن میان اختلال شخصیت نمایشی و اختلال شخصیت مرزی، دشوار است. البته اقدام به خودکشی، ابهام در هویت، و حملات گذرای روانپزشکی، در اختلال شخصیت مرزی محتمل‌تر است.

لغات کلیدی

histrionic personality disorder = اختلال شخصیت هیستریونیک

histrionic = واژه یونانی هیستری (Hysteria) به معنی رحم گرفته شده است. هیستری که یکی از واژه های کهنه روانپزشکی است، برای بیماری هایی به کار برده می شود که در آن علل هیجانی و نشانه های عاطفی به یک نشانه جسمانی تبدیل می شوند. در بسیاری از موارد نشانه جسمانی بیانگر احساس بیمار به صورت نمادین یا سمبولیک تلقی می شود.