معرفی رشته فرا روانشناسی (Parapsychology)

فرا روانشناسی (پاراپسیکولوژی) Parapsychology از تقسیمات روانشناسی ست که به مطالعه توانایی های خارق‌العاده و غیرطبیعی انسان ها می پردازد.

این رویدادهای پارانرمال و توضیح ناپذیر در همه زمان ها و در همه فرهنگ ها و جوامع گزارش شده‌اند و اکثرا هم شبیه هم هستند.

وقایع تکرار شونده مذکور را شاید بتوان فرایند تبادل اطلاعات و انرژی دانست که در حال حاضر با علوم شناخته شده فعلی قابل توضیح نیستند. این موارد در شاخه‌ای به نام فرا روانشناسی مطالعه و بررسی می‌شوند.

فرا روانشناسی یا پاراسایکولوژی شاخه ای از روانشناسی است که به مطالعه پدیده های روانشناختی به ظاهر ماوراء طبیعه می پردازد.

پدیده هایی که مطالعه می شوند عبارتند از:

• ادراک فراحسی (extra-sensory perception)،
• جنبش فراروانی ( psychokinesis)
• و بقای آگاهی ( هوشیاری ) پس از مرگ .

در زبان فرا روانشناسان به این پدیده ها، اصطلاحا ً PSI گفته می شود. یک اصطلاح بی طرفانه که هیچ چیز مثبت یا منفی در مورد علت این پدیده ها یا تجربه ها نمی گوید. تحقیقات ِ فراروانشناسان روش های مختلفی بهره می بردند. از جمله این روش ها می توان به تحقیقات آزمایشگاهی و تحقیقات صحرایی اشاره کرد.

این تحقیقات در آزمایشگاه های تعدادی از دانشگاه ها و بنیادهای خصوصی در سطح جهان انجام می شود. همچنین نتایج این تحقیقات معمولاً ً در نشریات ویژه ای نظیر نشریه فراروانشناسی ( journal of parapsychology ) و نشریه فراروانشناسی اروپا منعکس می شود .

مقاله های تحقیقاتی فرا روانشناسی نیز غالبا ً در نشریه های « مجله روانشناختی » (psychological Bulletin )، بنیاد های فیزیک (Foundation of Pyysics) و نشریه روانشناسی بریتانیا ارائه می شود.

آزمایش هایی که معمولاً ً توسط فرا روانشناسان انجام می شود عبارتند از :

• شماره انداز عدد تصادفی ( random number generator ) به منظور بررسی مدارک روان جنبشی ،
• محرومیت حسی از طریق ِ آزمایش های گانزفلد ( Ganzfeld experiments) جهت تست ادراک فرا حسی
• تحقیقاتی که تحت قرارداد با دولت ایالات ِ متحده برای بررسی امکان قضاوت از راه دور ( remote viewing ) صورت می گیرد.

فرا روانشناسان بر مبنای این تحقیقات تعدادی مطالعات فراتحلیلی ( meta-analytical ) انجام داده اند. در مطالعات فراتحلیلی، داده های بدست آمده از آزمایش های پراکنده ، در یک مجموعه داده بزرگ با یکدیگر ترکیب می شوند . تعدادی از این تحلیل های آماری در صفحاتی از نشریات اصلی ارائه شده و در زمان خود بحث ها و جنجال هایی به راه انداختند.

فرا روانشناسی یک علم حاشیه ای محسوب می شود، چرا که شامل تحقیقاتی می باشد که در مناسب مدل های نظری استاندارد ( standard theoretical models ) قابل قبول برای جریان اصلی علم ( mainstream science ) نمی باشد.

دانشمندانی نظیر ری هایمن و جیمز الکوک در صدر منتقدان فرا روانشناسی هم از لحاظ روش شناحتی فراروانشناسان و هم از لحاظ نتایج بدست آمده توسط فراروانشناسان قرار دارند.

همچنین بسیاری از دانشمندان صاحب نام نیز که به محققان شکاک معروفند نشان داده اند که نقص های روش شناختی بسیار بهتر از توضیح های ناهنجار پیشنهاد شده توسط فراروانشناسان می تواند دلیل بدست آمدن آن دسته از نتایج به ظاهر موفقیت آمیز فراروانشناسان را توضیح دهد .

همچنین برخی منتقدان عنوان کرده اند که فراروانشناسی از خط علم به سمت شبه علم ( pseudosienc ) متمایل شده است. تا این زمان ، هنوز هیچ مدرکی که وجود پدیده هایی ماوراء الطبیعه را اثبات کند توسط بنیادهای معتبر علمی ( scientific community) پذیرفته نشده است.

تاریخچه فرا روانشناسی

در سال 1911 دانشگاه «استنفورد» به عنوان اولین نهاد علمی درآمریکا به منظور مطالعه پدیده‌های ادراک فرا حسی (ESP) و روان جنبشی (PK) در محیط آزمایشگاهی آغاز به کار کرد. رهبری این تحقیقات به عهده روانشناسی به نامِ «ژان ادگار کوور» گذاشته شد.

در سال 1930 دانشگاه «دوک دومین» مؤسسه بزرگ آموزش آمریکا را برای مطالعات انتقادی ESP و PK در شرایطِ آزمایشگاهی تأسیس کرد. رهبری این تحقیقات بر عهده «ویلیام مک دوگال» روانشناس معروف و مشارکت دیگر اعضای دپارتمان از جمله روانشناسانی چون «کارل زنر»، «ژوزف بی. راین» و «لوسیا ای. راین» گذاشته شد.

آزمایش‌های ESP بر روی محصلان دانشگاهی داوطلب آغاز شد. در مقابل رویکردهای تحقیقات روحی _ روانی که اصولاً در جستجوی مدارک کیفی برای پدیده‌های ماوراءالطبیعه بود، آزمایش‌ها در دانشگاه «دوک» به شیوه کمی _ آماری و با استفاده از کارت و تاس و چیزهایی از این دست صورت گرفت.

به دنبال آزمایش‌های ESP در دانشگاه «دوک»، روش‌های آزمایشگاهی استاندارد برای بررسی ESP توسعه یافته و محققان زیادی از سرتاسر جهان از آن استقبال کردند. انتشار کتاب جی.بی.راین تحت عنوان «مرزهای جدید ذهن» در سال 1937 افکار عمومی را با یافته‌های آزمایشگاهی آشنا کرد.

«راین» در کتابش واژه فرا روانشناسی را که «ماکس دسویر» 40 سال پیش ابداع کرده بود برای توصیف تحقیقات انجام شده در دانشگاه دوک به کار برد و این واژه جا افتاد. راین هم چنین آزمایشگاهِ خودگردان فراروانشناسی را در داخل دانشگاه دوک بنا نهاد و همراه با مک دوگال نشریه فراروانشناسی را ارائه کردند.

آزمایش‌های فرا روانشناسی در دیوک باعث به وجود آمدن انتقادهای فراوانی توسط روانشناسان علمی گردید. این روانشناسان مفاهیم و مدارک ESP را به چالش کشیدند. راین و همکارانش تلاش کردند تا به این انتقادها از طریق طراحی آزمایش‌ها، مقاله‌ها و کتب پاسخ دهند. آنها تمامی پاسخ های شان را در کتاب «ادراک فراحسی پس از 60 سال» جمع‌آوری کردند.

پس از گذشت چند سال مدیریت انجمن دوک در زمینه فراروانشناسی ضعیف شد و پس از بازنشستگی راین در سال 1965 پیوند فرا روانشناختی با دانشگاه از هم گسست. راین پس از چندی بنیاد تحقیقات ماهیت بشر (FRNM) و مؤسسه فراروانشناسی را به عنوان جانشین آزمایشگاه دوک تأسیس کرد.

در سال 1995 به مناسبت صدمین سالگرد تولد راین، FRNM به مرکز تحقیقات راین تغییر نام یافت. هم اکنون مرکز تحقیقاتی راین یک واحد تحقیقاتِ فراروانشناسی است که با هدف «تقویت ادراک بشر نسبت به آن دسته توانایی‌ها و حساسیت‌هایی که در محدودیت‌های فضایی و زمانی امروز نمی گنجند» به کار خود ادامه می‌دهد.

انجمن فرا روانشناسی (PA) در دورهام، کارولینای شمالی در 19 ژوئن 1957 تأسیس شد. ترکیب و ساختار آن توسط جی.بی.راین بر مبنای یک کارگاه فرارروانشناسی که در آزمایشگاه سابق فراروانشناسی دانشگاه دوک بنا شده بود پیشنهاد شد. راین پیشنهاد کرد که گروه خود را به شکل یک هسته تحت عنوان یک جامعه بین‌المللی _ تخصصی فراروانشناسی درآورد.

هدف سازمان همان‌طور که در متن اساس نامه آن آمده ‌است چنین اعلام شد: «پیشرفت فراروانشناسی به عنوان یک علم، جهت گسترش دانش این رشته و کامل کردن یافته‌های دیگر شاخه‌های علم.» انجمن فراروانشناسی در سال 1969 تحت رهبری انسان‌شناس معروف «مارگارت مید» قدم‌های بلندی در راستای پیشرفت رشته فراروانشناسی برداشت.

اوج این تحقیقات هنگامی بود که انجمن آمریکایی پیشرفت علم (AAAS) یعنی بزرگ‌ترین جامعه علمی در جهان به همکاری با PA پرداخت. با این حال در 1979 فیزیکدانی به نام «جان ویلر» عنوان کرد که فراروانشناسی چیزی به جز یک شبه علم نبوده و AAAS بایستی در پذیرفتن PA و همکاری با این انجمن بازنگری کند.

با این حال تلاش‌های او برای حذف وابستگی این رشته با AAAS بی ثمر ماند. هم اکنون، PA از حدود 300 عضو از سراسر جهان تشکیل شده ‌است که از AAAS حمایت می‌کنند. سالانه AAAS همایشی برگزار می‌کند که در آن فراروانشناسان می‌توانند تحقیقات خود را در معرض دید دانشمندان رشته‌های دیگر گذاشته و فعالیت‌های فراروانشناسی را تحت نفوذ سیاست‌های علمی AAAS ادامه دهند.

وابستگی انجمن روانشناسی (PA) به انجمن آمریکایی پیشرفت علم (AAAS)، همراه با مطرح شدن عمومی پدیده‌های روحی روانی و اسرار آمیز در دهه 1970 منجر به افزایش تحقیقات فراروانشناسی طی این دوره شد. در همین راستا سازمان‌های برجسته دیگری نیز شکل گرفتند.

سازمان‌هایی نظیر مؤسسه فراروانشناسی و پزشکی، مؤسسه فراعلم، مؤسسه تحقیقات دین و روح، موسسه علوم ادراکی _ معرفتی، انجمن بین‌المللی تحقیقات کریلیان، و آزمایشگاه تحقیقاتی بررسی فنی پدیده‌های نامتعارف پرینستون. هم چنین در همین زمان تحقیقات فراروانشناختی در مؤسسه تحقیقاتی استنفورد (SRI) نیز صورت می‌گرفت. در مجموع قلمرو فراروانشناسی در این سال‌ها گسترش یافت.

در همین سال‌ها بود که روانپزشکی به نام «یان استیونسن» (بخش زیادی از تحقیقات جنجال‌برانگیز خودش را در زمینه تناسخ انجام داد. روان‌شناسی به نام «تلما موس» مشغول مطالعه عکس برداری کریلیان) در آزمایشگاه فراروانشناسی UCLA شد. نفوذ معلمان روحانی از آسیا و ادعای آنها مبنی بر ایجادِ توانایی‌های خاص از طریق مدیتیشن (تفکر، عبادت) باعث شد تا تحقیقاتی بر حالت‌های تغییر یافته هوشیاری صورت بگیرد.

فیزیکدانی به نام «راسل تارگ» اصطلاح مشاهده از راه دور را برای استفاده در برخی از کارهایش در SRI ابداع کرد. طی این دوره، توجه آکادمی‌های بیرون از فرا روانشناسی نیز به این موضع جلب شد. در 1979 طی آماری که از 1100 پروفسور دانشگاهی انجام شد معلوم شد که در آمریکا تنها ۲ درصد از روانشناسان، ادراک فراحسی را غیرممکن می‌دانستند.

شمار بسیار بیشتری (34 درصد) اظهار کردند که ESP را به عنوان یک واقعیت اثبات شده و یا ممکن قبول دارند. این درصد حتی در برخی مناطق بالاتر بود. 55 درصد دانشمندان علوم طبیعی، 66 درصد دانشمندان علوم اجتماعی (به استثنای روانشناسان)، و 77 درصد آکادمی‌های هنر و علوم انسانی و آموزشی عقیده داشتند که تحقیقات ESP ارزش بررسی دارند.

موج تحقیقات ماوراءالطبیعه طی دهه 1970 ادامه یافت و به دهه 1980 کشیده شد. در انتهای دهه 1980، انجمن فراروانشناسان گزارش داد که در بیشتر از 30 کشور جهان اعضای مشغول به کار دارد. علاوه براین، تحقیقاتی جدا از PA در اروپای شرقی و شوروی سابق صورت گرفت.

مفاهیم مرتبط با فرا روانشناسی

از مفاهیم مرتبط با فرا روانشناسی، هیپنوتیزم است که زمانی در زمره سحر و جادو به شمار می‌آمد. در هیپنوتیزم، کسی که علاقمند و آماده همکاری است، بخشی از کنترلی را که بر رفتار خود دارد به هیپنوتیزم کننده واگذار می‌کند و تحریفاتی را در واقعیت می‌پذیرد.

این کار با تمرکز او بر شی معین یا با تلقین خواب‌آلودگی به او انجام می‌شود در چنین حالتی فرد، برنامه‌ریزی کردن را متوقف می‌کند و تخیلات به آسانی برانگیخته می‌شوند. فرد، کم‌ تر واقعیت را می‌آزماید و فقط به صدا و سخنان هیپنوتیزم‌کننده توجه می‌کند و آنها را می‌پذیرد.

مثلا در بررسی تسکین درد از راه هیپنوتیزم، با وجودی که درد هنوز ادامه دارد، فرد، تلقین هیپنوتیزم‌کننده را در موردهایی از درد می‌پذیرد و فقدان درد را اعلام می‌کند.

برای کسب اطلاع از فوائد و عوارض هیپنوتیزم کلیک کنید.

سه مورد از آزمون های بسیاری که برای مدعیان توانایی های خارق العاده طراحی شده است:

1. در جمعی از راستی آزمایان، یک ممتحن به کارت بازی که به صورت قرعه و پنهانی به او تحویل شده چشم می دوزد و شخص امتحان شونده بی این که کارت بازی ممتحن را دیده باشد، راستی آزمایان را از آن چه بر کارت نقش بسته یا نوشته شده، آگاه می سازد.
2. ممتحن در حضور راستی آزمایان، از میان بسته های یک شکل، بسته ای را به طور تصادفی انتخاب می کند که در آن لحظه هیچ کس از درون آن با خبر نیست. شخص امتحان شونده، ممتحن و ناظرین را از ماهیت شی داخل بسته آگاه می کند.
3. ممتحن در حضور ناظرین دو تاس را در لیوان قرار داده و تکان می دهد و روی میز رها می سازد. شخص امتحان دهنده پیش از سقوط تاس ها روی سطح میز، وضعیت آنها را پیشگویی می کند.

در حال حاضر آن چه درست به نظر می‌رسد این است که علم بارها نشان داده است که هنوز ناشناخته‌های زیادی وجود دارد. و پدیده‌های فرا روانی نیز جزء این موارد می‌باشند که علم هنوز از اسرار این پدیده‌ها و چگونگی وقوع ادراک فراحسی پرده برنداشته است.

پروفسور «کریس فرنچ» از بخش «واحد تحقیقات روانشناسی غیر متعارف» کالج «گولد اسمیت» در دانشگاه لندن می‌گوید: «فرا روانشناسی آکادمیک در برخوردش با پدیده‌های پارانرمال بسیار جدی عمل می‌کند و در کار ما، برخلاف باور بسیاری از مردم، نمی‌توانید آن‌قدرها ترسیدن، دویدن و فریاد زدن را در خانه‌های تسخیر شده، ببینید.»

دکتر «جِین هنری» که از اساتید روان‌شناسی کاربردی در «Open University» است، آن را به این شکل تعریف می‌کند: «فرا روان‌شناسی، مطالعه پدیده‌های روانی (Psychic) است. برای مثال، تبادل اطلاعات بین یک ارگانیسم و محیط خود بدون واسطه‌های حسی. این شامل ارتباط ذهن با ذهن (مانند تله پاتی) و حرکت یا تاثیر ذهنی بر روی مواد است که فراروان‌شناسان به آن «سایکو کینسیس» هم می‌گویند.»

فرار وانشناسان هنگام تحقیق بر روی این پدیده‌ها، از روش‌های مختلف کیفی (مانند مصاحبه با شاهدان عینی) و کمی (مثل تحلیل‌های آماری داده‌ها و نظرسنجی‌ها) سود می‌برند.