اختلال یادگیری

اختلال یادگیری (Learning disabilities) چیست؟

هر اختلالی که در آن موفقیت تحصیلی فرد، با توجه به سن و آموزش و هوش و یا براساس آزمون‌های معیار خواندن و نوشتن و محاسبه، از آنچه انتظار می‌رود بسیار کمتر باشد،اختلال یادگیری توصیف می‌شود.

اصطلاح اختلال یادگیری، از نیاز به تشخیص و خدمت به دانش‌آموزانی برخاسته‌است که به‌طور مداوم در کارهای درسی خود با شکست مواجه می‌شوند و در عین حال درچهارچوب سنی کودکان استثنایی نمی‌گنجند.

ظاهری طبیعی دارند، رشد جسمی و قد و وزن‌شان حاکی از بهنجار بودن آنان است. هوش آنها کم و بیش عادی است، به خوبی صحبت می‌کنند، مانند سایر کودکان بازی می کنند و مثل همسالان خود با سایرین ارتباط بر قرار می‌کنند. درخانه نیز یاری‌های لازم را دارند و کارهایی را که والدین به آنان واگذار می‌کنند به خوبی انجام می‌دهند.

لیکن توانایی لازم برای به جریان اندازی اطلاعات برای بیان کردن و به ویژه، نوشتن را ندارند. پس با توجه به مشخصات کلی این دانش‌آموزان، می‌توان آنها را در گروه جدیدی به نام دانش آموزان با اختلال یادگیری قرار داد و گفت این دانش آموزان در یک یا چند فرایند روانی که به درک کردن با استفاده از زبان شفاهی یا کتبی مربوط می‌شود، اختلال دارند که این اختلال می‌تواند به شکل عدم توانایی کامل در گوش کردن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، هجی کردن یا انجام محاسبات ریاضی ظاهر شود.

این اصطلاح، شرایطی چون معلولیت‌های ادراکی، آسیب دیدگی‌های مغزی، نقص جزئی در کار مغز، و خوانش‌پریشی را در بر می‌گیرد. این تعریف، آن دسته از دانش آموزان را که به دلیل معلولیت‌های دیداری، شنیداری یا حرکتی، همچنین عقب ماندگی ذهنی یا محرومیت‌های محیطی، فرهنگی یا اقتصادی به مشکلات یادگیری دچار شده‌اند، شامل نمی‌شود.

ناتوانی‌های یادگیری با اصطلاح‌هایی چون خواندن جبرانی یا دیرآموزی مترادف نیست. این تعریف به‌طور ویژه از کودکان و نوجوانانی یاد می‌کند که به شدت دچار ناتوانی‌های یادگیری بخصوصی هستند. دانش آموزان مبتلا به این مشکل، نیازمند آموزش ویژه‌ای هستند که بنا بر نظر امز باید با تمرینهای مخصوص، غیرمعمول و با کیفیتی غیرعادی سر و کار داشته باشند.

این امر جدا از شیوه‌های آموزشی و منظمی است که اکثر کودکان از آن استفاده می‌کنند. وظیفهٔ کارشناسان در این زمینه، این است که عهده‌دار جبران ناتوانی یادگیری به خصوص کودک به صورت آموزش انفرادی یاگروههای کوچک باشند.

کودکان دچار اختلالات یادگیری می‌توانند موفق باشند

روبرو شدن با این احتمال که فرزندتان دچار اختلال یادگیری باشد دشوار است. ممکن است فکر کنید که با وجود این مشکل آینده‌ی او چگونه خواهد بود؟ یا چطور باید از پس مدرسه بربیاید؟ ممکن است نگران باشید که به علت این اختلال به فرزندتان برچسب «کُندذهن» بخورد یا به مدارس کودکان استثنایی معرفی شود.

آنچه در این میان اهمیت دارد این است که به یاد داشته باشید اکثر کودکان دچار اختلال یادگیری به اندازه‌ی سایرین باهوش هستند، فقط لازم است آموزش آنها به نحوی باشد که با شیوه‌ی یادگیری مختصِ آنها سازگاری داشته باشد. به عنوان والدین چنین کودکانی لازم است درباره‌ی این اختلالات به طور کلی و درباره‌ی مشکل فرزندتان به طور خاص مطالعه کنید تا بتوانید در مسیر موفقیت تحصیلی، او را یاری کنید.

علائم و نشانه‌های اختلالات و ناتوانایی‌های یادگیری

روبرو شدن با این احتمال که فرزندتان دچار اختلال یادگیری باشد دشوار است.

اگر شک دارید، معطل نکنید. اگر احتمال می‌دهید مشکلات یادگیری فرزندتان نیاز به رسیدگی خاص دارد لطفا برای دریافت کمک تعلل نکنید. در مواجهه با اختلال یادگیری هرچه سریع‌تر اقدام کنید شانس اینکه فرزندتان بتواند به حداکثر پتانسیل‌هایش دست پیدا کند را بالاتر برده‌اید.

اختلالات یادگیری در هر کودک به شکل خاصی خود را نشان می‌دهد. یک کودک ممکن است برای خواندن و هجی کردن مشکل داشته باشد، در حالیکه دیگری عاشق کتاب است اما در درک ریاضیات مشکل دارد. کودکی دیگر هم ممکن است برای درک آنچه دیگران می‌گویند یا مکالمه‌ها مشکل داشته باشد.

مشکلات یادگیری تفاوت بسیاری با هم دارند اما همگی جزئی از اختلالات یادگیری هستند. تشخیص اختلال یادگیری همیشه هم کار ساده‌ای نیست و به علت گستردگی انواع آن، هیچ نشانه یا علامت واضحی که مدرکی دال بر یک اختلال باشد نمی‌توان معرفی کرد.

اگرچه، در هر سنی مشاهده و بروز برخی نشانه‌ها معمول‌تر است که اگر درباره‌ی آنها اطلاع داشته باشید می‌توانید به سرعت متوجه‌ی احتمال اختلال یادگیری فرزندتان بشوید و به سرعت برای کمک گرفتن اقدام کنید.

فهرستی که در ادامه می‌آید برخی از نشانه‌های جدی اختلال یادگیری است. فراموش نکنید ممکن است همه‌ی کودکان گاهی دچار برخی از این نشانه‌ها بشوند، اما آنچه احتمال وجود اختلال یادگیری را مطرح می‌کند عدم تسلط دائمی در انجام و تکمیل مهارت‌های خاص است.

تشخیص اختلال یادگیری ممکن است دشوار باشد. اگر کودک شماعلائم زیر را داشته باشد ممکن است اختلال یادگیری داشته باشد:

در فهمیدن و پیروی کردن از دستورالعمل‌ها مشکل دارد.

در به یاد آوردن چیزی که به او گفته شده‌است، مشکل دارد.

ضعف هماهنگی در راه رفتن، ورزش کردن یا مهارت‌هایی از قبیل نگه داشتن یک مداد دارد.

وسایل مورد نیاز برای تکالیف را گم می‌کند یا جا می گذارد، مثل کتاب‌های مدرسه و …

در فهمیدن مفهوم زمان، مشکل دارد.

در مقابل انجام دادن تکالیف یا فعالیت‌هایی که نیاز به خواندن، نوشتن یا ریاضیات دارد مقاومت می‌کند یا دایما نمی تواند تکالیف را بدون کمک قابل توجه کامل کند.

اعتراض می‌کند، خصومت یا واکنش‌های هیجانی شدید در مدرسه نشان میدهد. زمانی که تکالیف تحصیلی از قبیل تکالیف خانگی یا خواندن دارد، واکنش شدید هیجانی نشان می‌دهد.

راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی (DSM-۵) که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده‌است، علایم زیر را برای اختلال یادگیری مطرح کرده‌است:

روخوانی دشوار، کند و نادرست کلمات

اشکال در درک معنی آنچه که خوانده می‌شود.

مشکلات هجی کردن

اشکالات بیان نوشتاری

اشکال در یادگیری مفاهیم و معانی اعداد یا محاسبات

اشکال در استدلالات ریاضی

حتی وجود یکی از علایم بالا می‌تواند نشانگر اختلالات یادگیری باشد. از همین رو، اگر علامتی را مشاهده کردید، در اولین فرصت به متخصص رجوع کنید.

برای تشخیص اختلالات یادگیری دقت به مراحل طبیعی رشد کودکان پیش از ورود به دبستان بسیار با اهمیت است. یافتن زودهنگام تفاوت بین کودک با سایرین، می‌تواند نشانه‌ای از ناتوانایی‌های یادگیری باشد و اصلاح مشکلاتی که سریع‌تر تشخیص داده شوند راحت‌تر خواهد بود.

ممکن است تا زمانی که کودک به سنین بالاتر می‌رسد، تاخیر در مراحل رشد به عنوان علامت اختلال یادگیری در نظر گرفته نشود. اما اگر شما وقتی فرزندتان کوچک است متوجه این علائم باشید، می‌توانید مداخله را زودتر آغاز کنید.

شما بهتر از همه فرزندتان را می‌شناسید، پس بدانید اگر احتمال می‌دهید مشکلی وجود دارد از انجام ارزیابی ضرر نخواهید کرد. همچنین می‌توانید از پزشک اطفال درخواست کنید نمودار رشد کودک را در اختیار شما قرار دهد تا بتوانید مسیر رشد او را از نظر طبیعی بودن بررسی کنید.

اختلالات یادگیری معمولا بر اساس مهارت‌های مرتبط با تحصیل طبقه‌بندی می‌شوند. اختلالات یادگیری در مورد کودکی که به مدرسه می‌رود معمولا حول خواندن، نوشتن یا ریاضیات دور می‌زند.

اختلال یادگیری خواندن (نارساخوانی) (Dyslexia)

اختلال یادگیری خوانشی دو نوع متفاوت دارد. اختلال بنیادی در خواندن، زمانی است که فرد برای درک ارتباط موجود بین اصوات، حروف و کلمات با مشکل روبرو است و اختلال در درک مطلب، زمانی رخ می‌دهد که فرد برای درک مطلب حین خواندن کلمات، عبارات و پاراگراف‌ها با مشکل روبرو باشد. علائم اختلال خواندن شامل مشکل داشتن با:

شناسایی حروف و کلمات

فهمیدن کلمات و معنی

سرعت خواندن و روان بودن

و مهارت‌های کلی با واژگان است.

اختلال یادگیری ریاضیات (Dyscalculia)

اختلال یادگیری ریاضی بسته به توانایی‌ و ضعف‌ کودک در سایر زمینه‌ها به صورت‌های بسیار مختلفی بروز پیدا می‌کند. توانایی ریاضی کودک با توجه به سایر اختلال‌ها و اِشکالات تحت تاثیر قرار می‌گیرد. مشکل در زبان‌آموزی، اختلالات دیداری یا مشکل در ترتیب‌گذاری، حافظه یا سازماندهی همگی به صورت‌های متفاوتی بر اختلال ریاضی فرد اثر می‌گذارند.

کودکی که دچار اختلال اساسی ریاضیات است ممکن است با به خاطرسپردن و سازماندهی اعداد، علامت‌های ریاضی و قوانین اعداد (مانند:۱۰=۵+۵ یا ۲۵=۵ ×۵) مشکل داشته باشد. این کودکان ممکن است با قوانین شمارش اعداد (مانند شمارش دوتایی …۲،۴،۶یا پنج‌تایی …۵،۱۰،۱۵) یا خواندن ساعت راحت نباشند.

اختلالات یادگیری نوشتن (Dysgraphia)

اختلال نوشتن می‌تواند شامل عمل فیزیکی نوشتن یا عمل ذهنیِ درک و آمیختن اطلاعات با یکدیگر باشد. اختلال اساسی نوشتاری مربوط به اِشکال در شکل دادن فیزیکی به کلمات و حروف روی کاغذ است. در اختلال بیانی نوشتاری فرد در سازماندهی به افکار برای انتقال دادن به روی کاغذ دچار اِشکال است. نشانه‌های ناتوانی در نوشتن حول عمل نوشتن دور می‌زند. این نشانه‌ها شامل مشکلاتی با:

مرتب بودن و ثبات نوشتاری

کپی بدون اشکال حروف و کلمات

ثبات در املای یک کلمه

سازماندهی و پیوستگی نگارش

اهمیت چشم و گوش در مشکلات پردازش شنیداری یا دیداری

چشم‌ها و گوش‌ها ابزار ابتدایی انتقال اطلاعات به مغز هستند، این فرآیند را گاهی «درون‌داد» می‌نامند. اگر هر یک از این دو درست کار نکنند، می‌توانند روی یادگیری اثر منفی بگذارند.

اختلال پردازش شنیداری: متخصصان قدرت شنوایی خوب را در زبان تخصصی مهارت‌های «پردازش شنیداری» یا «زبان دریافتی» می‌نامند.

درست شنیدن اثر مهمی روی توانایی خواندن، نوشتن و هجی کردن دارد. عدم توانایی در تشخیص تفاوت‌های ظریف بین صداها یا شنیدن صداها با سرعتی کندتر یا تندتر، بیان کلمات و درک مفاهیم پایه‌ای خواندن و نوشتن را دشوار می‌کند.

اختلال پردازش دیداری

متخصصین از کاری که چشم انجام می‌دهد به عنوان «پردازش دیداری» یاد می‌کنند. اختلال در ادراک دیداری شامل عدم تشخیص تفاوت‌های ظریف در اشکال، معکوس کردن حروف یا اعداد (آیینه نویسی)، جاانداختن کلمات، جاانداختن خطوط، ادراک غلط عمق یا فاصله، و وجود اختلال در هماهنگی بین دست‌ با چشم‌ها‌ست.

ادراک بینایی می‌تواند بر مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف، خواندن و درک متن، و ریاضیات اثر بگذارد.

سایر اختلالاتی که بر یادگیری اثرگذارند

مشکل در مدرسه همیشه به دلیل اختلالات یادگیری به وجود نمی‌آید. گاهی اضطراب، افسردگی، اتفاقات استرس‌زا، ترومای عاطفی و شرایط دیگری وجود دارند که روی تمرکز کودک اثر می‌گذارند و یادگیری را بیشتر به یک چالش تبدیل می‌کنند. به علاوه، اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی (ADHD) و اُتیسم گاهی به همراه اختلالات یادگیری وجود دارند یا اینکه با آن‌ها اشتباه گرفته می‌شوند.

اختلال نقصِ توجه و بیش‌فعالی (ADHD)

در حالی که جز اختلالات یادگیری محسوب نمی‌شود، به طور قطع یادگیری را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کودکانی که به نقصِ توجه و بیش‌فعالی دچارند در آرام گرفتن روی صندلی، حفظ تمرکز، دنبال کردن دستورالعمل‌ها، مرتب و سازماندهی‌شده عمل کردن و انجام دادن تکالیف مدرسه مشکل دارند.

اُتیسم

اتیسم و آسپرگر هر دو جزو اختلالات فراگیر رشدی هستند. کودکان مبتلا به این دو بیماری در رسیدن به سطح مطلوبی از مهارت‌های تحصیلی با مشکل مواجه‌اند. کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم ممکن است در برقراری ارتباط، درک زبان بدن، یادگیری مهارت‌های پایه، پیدا کردن دوست و برقراری تماس چشمی مشکل داشته باشند.

تشخیص و بررسی اختلالات و ناتوانایی‌های یادگیری

با توجه به آنچه تا کنون یاد گرفته‌اید می‌دانید که تشخیص این اختلالات همیشه هم ساده نیست. با حدس و گمان فکر نکنید که می‌دانید مشکل فرزندتان چیست، حتی اگر علائم واضح به نظر می‌رسد. مهم است که برای معاینه و سنجش فرزندتان توسط فردی حرفه‌ای و دارای صلاحیت اقدام کنید.

اگر فکر می‌کنید مشکلی وجود دارد به حس خود اعتماد کنید. اگر می‌بینید معلم یا دکتر نگرانی شما را کم‌اهمیت می‌داند نظر متخصص دیگری را جویا شوید. اگر می‌بینید فرزندتان در مدرسه و برای یادگیری در تقلاست به هیچ کس اجازه ندهید به شما بگوید: «بنشین و ببین چه می‌شود» یا «نگران نباش».

مشکل فرزند شما چه به دلیل اختلال یادگیری یا دلیلی دیگر نیازمند مداخله است. بدانید که اگر مشکل را جدی بگیرید و پیگیری کنید مرتکب خطا نخواهید شد.

به یاد داشته باشید پیدا کردن متخصصی که بتواند به شما کمک کند زمان و تلاش لازم خواهد داشت. گاهی حتی متخصصین هم اختلالات یادگیری را با و یا مشکلات رفتاری دیگر اشتباه می‌گیرند. بنابراین ممکن است لازم باشد با بیشتر از یک متخصص ملاقات کنید.

در این میان سعی کنید شکیبایی خود را حفظ کنید و به یاد داشته باشید که همیشه جواب واضحی دریافت نخواهید کرد. بیش از حد خود را درگیر این نکنید که دکترها نام خاصی برای اختلال فرزندتان به شما بدهند. این بخش را به متخصصین واگذار کنید. به جای آن روی کارهایی تمرکز کنید که می‌توانید برای حمایت از فرزندتان انجام دهید تا پاسخگوی علائم خاص او باشد.

فرایند تشخیص و تست اختلالات یادگیری

تشخیص اختلال یادگیری یک فرایند چندمرحله‌ای است که شامل ارزیابی، گرفتن تاریخچه‌ و مشاهده‌ توسط یک متخصص تعلیم‌دیده می‌شود. پیدا کردن یک متخصص قابل اطمینان در این مرحله اهمیت دارد، ابتدا از مدرسه‌ی فرزندتان آغاز کنید و اگر آنها کسی را سراغ نداشتند از دکتر خانوادگی‌تان یا از دوستان و آشنایانی که با موفقیت توانسته‌اند با اختلال یادگیری روبرو شوند سراغ متخصص مطمئنی را بگیرید.

افراد متخصص که در حوزه تشخیص اختلال یادگیری فعالیت می‌کنند عبارتند از:

روانشناس بالینی با تخصص کودکان

فوق تخصص روانپزشکی کودکان

روانشناس رشد

متخصص روانسنجی

متخصص کاردرمانی (اختلالات حسی که می‌تواند منجر به اختلال یادگیری شود را بررسی می‌کند.)

متخصص گفتاردرمانی

گاهی چند متخصص به شکل تیمی سعی می‌کنند به تشخیص درست، دست پیدا کنند. آنها ممکن است از معلم کودک اطلاعات بگیرند. بعد از تشخیص، متخصصان می‌توانند کودک را برای دریافت آموزش‌های ویژه یا گفتاردرمانی در قالب سیستم مدرسه فعلی ارجاع دهند.

اگر مدارس معمولی نتوانند نیازهای کودک را پاسخ دهند یک مدرسه‌ی خصوصی که در زمینه اختلالات یادگیری تخصص دارد می‌تواند جایگزین مناسبی باشد. برای کسب اطلاعات درباره‌ی این مدارس به اداره‌ی آموزش و پرورش شهر خود مراجعه کنید.

دریافت کمک برای کودکان دچار اختلال یادگیری

وقتی صحبت بر سر اختلالات یادگیری باشد همیشه آسان نیست که بدانید چه کاری انجام دهید و از کجا کمک مناسب را دریافت کنید. مراجعه به متخصصی که بتواند با دقت مشکل را تشخیص دهد کار واقعا مهمی است. از طرفی شما باید با مدرسه برای فراهم کردن اصلاحات و امکانات ویژه‌ی تحصیلی برای فرزندتان همکاری کنید.

اما از نقش خودتان برای کمک به فرزندتان غافل نشوید. شما بهتر از هر کسی او را می‌شناسید، پس برای بررسی انتخاب‌هایی که دارید، کسب اطلاع درباره‌ی درمان‌ها و خدمات جدید و همراهی در آموزش فرزندتان پیش‌قدم باشید.

اطلاعات دقیق راجع به اختلال یادگیری فرزندتان کسب کنید، درباره‌ی نوع اختلالی که فرزندتان با آن مواجه است مطالعه کنید و بیشتر بدانید. بدانید اختلال خاص او چگونه بر یادگیری اثر می‌گذارد و چه مهارت‌های شناختیِ مغز در آن دخیل‌اند. اگر زمینه‌ی مشکل یادگیری او را بدانید می‌توانید تکنیک‌های یادگیری را راحت‌تر محک بزنید.

درباره‌ی درمان‌ها، خدمات و تئوری‌های جدید تحقیق کنید

در کنار کسب اطلاع راجع به نوع اختلالی که فرزندتان با آن مواجه است، درباره‌ی مفیدترین درمان‌های موجود اطلاع کسب کنید. این کار کمک می‌کند تا بتوانید در مدرسه حامی فرزندتان و دنبال‌کننده‌ی درمان او در خانه باشید.

درمان های غیر دارویی مانند نوروفیدبک / بیوفیدبک به همراه کار درمانی می توانند تاثیر بسزایی در این زمینه داشته باشند

توانایی‌های فرزندتان را تقویت کنید

حتی با اینکه کودکان دچار اختلال یادگیری در حیطه‌ای از یادگیری دچار اشکال هستند، ممکن است در حیطه‌ای دیگر عالی باشند. به علائق و اشتیاق‌های فرزندتان توجه کنید. اگر به آنها برای رشد در زمینه‌های مورد علاقه‌ و توانایی‌شان کمک کنید، احتمالا این کار باعث خواهد شد که در زمینه‌های مشکل‌دار هم رشد کنند.

چطور می‌توانید مهارت‌های اجتماعی و احساسی‌ او را تقویت کنید

اختلال یادگیری ممکن است کودک را به شدت دچار پریشانی کند. تصور کنید در مهارتی که سایر دوستان‌تان به راحتی آن را انجام می‌دهند مشکل دارید، از اینکه در کلاس جلوی بقیه شرمنده شوید نگرانید، یا برای بیان خودتان باید تقلا کنید. برای کودکان خیلی باهوشی که اختلال یادگیری هم دارند، اتفاقی که نامعمول هم نیست، چنین شرایطی به شکلی مضاعف پریشان‌کننده است.

کودکان دچار اختلال یادگیری ممکن است در بیان احساسات، آرام کردن خودشان و درک نشانه‌های غیرکلامی دیگران با مشکل روبرو باشند. این مسئله منجر به مشکلات در کلاس درس و با همکلاسان می‌شود. خبر خوب این است که به عنوان پدر و مادر، می‌توانید تاثیر زیادی در این موارد داشته باشید.

در مورد تمام کودکان برخورداری از مهارت‌های اجتماعی و احساسی با ثبات‌ترین شاخص موفقیت به حساب می‌آید و این درباره ی کودکان دچار اختلال یادگیری نیز مصداق دارد. برای پیش‌بینی موفقیت و شادکامی فرد در طول زندگی‌ آنچه از همه‌ی موارد و از مهارت‌های تحصیلی اهمیت بیشتری دارد، مهارت‌های احساسی و اجتماعی کودک است.

اختلالات یادگیری «می‌تواند» در کنار مشکلاتی که در روند تحصیلات کودک ایجاد می‌کند باعث کاهش عزت‌نفس، انزوا و مشکلات رفتاری در او شود؛ اما «بایدی» در این میان وجود ندارد. شما می‌توانید با اختلال یادگیری و مشکلاتی که به همراه می‌آورد با ایجاد یک سیستم حمایتی قوی برای کودک مبارزه کنید.

این کودکان برای اینکه قادر به بیان احساسات و افکارشان شوند، با پریشانی‌ها به خوبی کنار بیایند و از پس چالش‌های روبرویشان برآیند به کمک شما احتیاج دارند. اگر روی رشد همه جانبه‌ی فرزندتان، و نه تنها موفقیت‌های تحصیلی او، تمرکز کنید به او کمک کرده‌اید عادت‌های مناسب احساسی و اجتماعی‌ای را کسب کند که مسیر موفقیت او را در زندگی هموار می‌کنند.