اختلالات عصبی شناختی بر نحوه ی تفکر و سطوح مختلف شناختی اثر می گذارد. در این دسته از اختلالات، رفتارها و روش های فکری غلط همراه بیمار بسیار شبیه به برخی ازاختلالات روانشناختی می باشد، با این تفاوت که ریشه ی این اختلالات آسیب ناشی از اندام های زیستی و یا سیستم اعصاب است. آسیب می تواند در اثر یک بیماری، صدمه یا جراحت و ژنتیک به وجود آید. با این حال بیشتر عملکرد و رفتار فرد در زمینه ی شناختی مختل می گردد. در این مقاله درباره بخش هایی از مغز که تحت تاثیر می توانند قرار گیرند، انواع اختلالات عصبی شناختی و درمان آن ها بحث شده است. برای اطلاع از سایر اختلالات و دریافت مشاوره به مرکز هنر زندگی مراجعه نمایید.
زمینه های شناختی تاثیرپذیر
از جمله زمینه های شناختی تاثیرپذیر می توان به موارد زیر اشاره داشت:
یادگیری و حافظه
آسیب پذیرترین قسمت مغز حافظه می باشد که ممکن است یادگیری را هم تحت تاثیر قرار دهد. حافظه یک فرایند ساده نبوده و تعداد زیادی نوروترانسمیتر (سلول های عصبی) برای یادگیری و نگهداری از اطلاعات درگیر می باشند، پس در صورت آسیب علائم متفاوتی می تواند بروز کند. به صورت عدم توانایی در بازیابی اطلاعات، نگهداری و حفظ اطلاعات جدید احتمال دارد بروز کند. برای اطلاع از انواع اختلالات یادگیری کلیک کنید.
زبان
به توانایی دریافت، انتقال و درک مطالب مجموعا زبان گفته می شود، توانایی افراد در روان و سلیس صحبت کردن، به زبان آوردن آنچه در فکرشان است، یا درک مطالب از جمله بخش هایی است که اختلالات عصبی شناختی بر زبان اثر گذاشته و مختل می کند. اختلالات گفتاری می تواند ناشی از یک اختلال عصبی شناختی ایجاد شوند.
توجه و تمرکز
تمرکز پایه و اساس بسیاری از عملکردهای شناختی دیگر است، پس درصورت آسیب احتمال آنکه فرد دچار مشکلی شود بالا خواهد بود. برای مثال افرادی که به راحتی می توانستند روی چند کار به طور همزمان تمرکز کنند بعد از بیماری به راحتی حواسشان از انجام کارشان پرت شده و به طور محسوس تمرکز کمتری را در فعالیت هایشان تجربه می کنند.
توانایی برنامه ریزی و تصمیم گیری
مهارت هایی مثل برنامه ریزی، تصمیم گیری و یا رفتارهایی که نیاز به اجرا دارند مجموعا عملکردهای اجرایی فرد نامیده می شوند. وظیفه ی مدیریت، حل مساله، سنجش خطر و قضاوت از دیگر وظایف این بخش از مغز است.
جهت یابی و درک بصری
در اختلالات عصبی شناختی توانایی جهت یابی مکان، نقشه خوانی، رانندگی و یافتن مسیر ممکن است دچار نقص شود.
هوش
در برخی موارد بیماران و یا اطرافیان آنها احساس می کنند که هوش فرد دستخوش تغییراتی شده است اما بهتر است بدانید هوش معمولا تحت تاثیر این دسته بیماری ها قرار نمی گیرد. با این حال زمانی که حافظه، استدلال و مهارت های ادراکی که ابزارهایی برای تعیین هوش است صدمه ببینند، می تواند به طور موقت و یا دائم سرعت فرد را کاهش دهد.
شخصیت و خلق
پرخاشگری، افسردگی، اضطراب، بی احساسی ….. از جمله حالاتی است که می تواند شخصیت فرد را دستخوش تغییراتی بکند تا جایی که فرد را به صورت بنیادی تحت تاثیر قرار دهد گویی شخص دیگری در غالب جسم او ظاهر شده است، که با این حال با مدیریت و درمان می توان برای بازگشت به عملکرد قبلی یاری رساند.
انواع اختلالات عصبی شناختی
در متون تخصصی امروزی تغییراتی در نام هایی که برای عموم آشنا است به وجود آمده و به طور کلی اختلالات عصبی شناختی در سه دسته اختلالات عصبی شناختی خفیف، عمده و دلیریوم طبقه بندی می شود. لازم به ذکر است بیماری های عصبی شناختی ممکن است جدا از هم و یا به عنوان مرحله ی اولیه رخ دهند گاهی نیز دلیریوم با دو اختلال دیگر ممکن است همراه شود، اما خود به طور مستقل نیز رخ می دهد. اختلال زوال عقل (دمانس) اصطلاحی است که همچنان توسط متخصصان استفاده می شود، زوال عقل در متون تخصصی جای خود را به اختلالات عصبی شناختی داده است.
اختلال عصبی شناختی خفیف
فرد با این درجه از اختلال حداقل در یکی از زمینه های شناختی ذکر شده دچار نقص می شود، به طوری که کارهایی را که به آسانی قبلا می توانست انجام دهد دیگر قادر به انجام درست و با کیفیت مناسب قبل نیست با استفاده از روش های جبرانی یا اصطلاحا استراتژی های جبرانی برای رفع نقص ها می تواند به عملکرد سابق دست یابد. برای تشخیص، اظهاراتِ خود فرد و ارزیابی پزشکی مورد نیاز است.
اختلال عصبی شناختی عمده
زمانی این اختلال تشخیص داده می شود که تضعیف شدیدی در عملکرد شناختی فرد نسبت به قبل ایجاد شده باشد، و در حدی است که توانایی فرد در اجرای تکالیف ضروری زندگی دچار مشکل گردد. بنابراین در صورتی که در روند زندگی فرد اختلالی ایجاد نکند، تشخیص اختلال عصبی شناختی خفیف داده می شود.
دلیریم ( روان آشفتگی )
افراد در اثر دلیریم (روان آشفتگی) به طور ناگهانی دچار اختلالاتی در توجه و آگاهی می شوند به شکلی که فرد دچار سردرگمی و تخریب در بیشتر عملکردهای شناختی می شود. این نوسانات در مدت های کوتاه یعنی از چند ساعت تا چند روز طول می کشد، حائز اهمیت است دلیریوم در اثر یک مشکل جسمانی روی می دهد.
همانطور که ذکر شد دسته بندی که در اینجا آوردیم طبق طبقه بندی نهایی در کتب تخصصی است بیماری هایی مثل دمانس (زوال عقل)،پارکینسون، بیماری هانگتینتون و آلزایمر شناخته شده بودند، امروزه نیز متخصصان از این اصطلاحات استفاده می کنند. در تمامی این اختلالات حافظه، توجه، یادگیری، زبان، ادراک و شناخت اجتماعی تحت تاثیر قرار می گیرد. اما تفاوت در شدت و طول مدت بیماری است که می تواند فرد را درگیر خود نماید.
درمان اختلالات عصبی شناختی
درمان اختلالات عصبی شناختی بر اساس نشانه ها و عوامل ایجاد کننده متفاوت می باشد. اما آنچه که برای تمامی این افراد لازم است استراحت و مراقب پزشکی است. از جمله درمان ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
