انواع داروهای اعتیادآور

داروهای بسیار زیادی وجود دارند که اعتیادآور بوده و افرادی زیادی امروزه به این داروها اعتیاد پیدا کرده‌اند. مصرف بعضی از داروها حتی زمانی که برای درمان مصرف شوند، فرد را وابسته کرده و فرد را به آن دارو معتاد می‌کند. زمانی که فرد به دارو اعتیاد پیدا می‌کند، بدن نسبت به دارو مقاوم شده و و مجبور می‌شود دوز را افزایش دهد. بیشتر افرادی که به دارو اعتیاد پیدا می‌کنند، آگاهی از مصرف دارو و وابستگی به آنها ندارند و گرفتار می‌شوند. در ادامه به برخی از داروهای اعتیادآور اشاره می‌کنیم:

طبقه‌بندی انواع داروهای اعتیادآور

بر اساس نوع تاثیری که این داروها به روی رفتار انسان‌ها می‌گذارند، دسته بندی می‌شوند. در زیر هرکدام از دسته بندی‌ها را به صورت جداگانه بررسی می‌کنیم:

آرام‌بخش ها

برخی از داروهای اعتیادآور موجب آرامش، تسکین یا حتی در دوزهای بالا باعث از دست رفتن هشیاری می‌شوند. داروهایی که در این طبقه می‌گنجند شامل باربیتورات‌ها، داروهای ضد اضطراب و داروهای بیهوشی هستند. در ادامه به توضیح بیشتری در مورد هریک از این داروها خواهیم پرداخت:

1. باربیتورات ها

باربیتورات ها مانند فنوباربیتال به عنوان آرام‌بخش عمل می‌کنند. در صورت مصرف زیاد و مداوم این طبقه از داروها ممکن است مشکلاتی در راه رفتن، حرف زدن، هشیاری، اغماء و حتی مرگ برای فرد پیش بیاید. باربیتورات‌ها توسط کسانی مصرف می‌شوند که خواستار آرامش و  مقابله با اضطراب هستند. در اکثر این موارد دریافت مشاوره روانشناسی بیشترین کمک را به فرد می‌کند؛ بدون اینکه لزوماً نیازی به مصرف این داروها وجود داشته باشد.

2. داروهای ضد اضطراب

داروهای ضد اضطراب از خانواده داروهایی به نام بنزودیازپین‌ها هستند که دیازپام (والیوم) از آن جمله است. بنزودیازپین‌ها در کاهش اضطراب بسیار مؤثرند و گاهی در درمان افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی از آن‌ها استفاده می‌شود. به علاوه برخی از بنزودیازپین‌ها به عنوان داروی بی‌خوابی مورد استفاده قرار می‌گیرند و در تنظیم خلق و کنترل خواب نقش دارند.این دو گروه‌ از داروها، هرچه نیمه عمر کوتاه‌تری داشته باشند و هرچه قدرتمندتر باشند، احتمال وابستگی و اعتیاد افراد به آن‌ها بیشتر خواهد بود. به همین خاطر مصرف این داروها حتماً باید با تجویز پزشک و طبق دستورات او انجام شود.

داروهای اعتیادآور محرک

طبقات مختلفی از داروها وجود دارند که سیستم اعصاب مرکزی را تحریک نموده و بدین ترتیب رفتار را فعال می‌سازند (برمی‌انگیزند) به همین دلیل به این داروها، داروهای محرک گفته می‌شود. این داروها شامل نیکوتین، آمفتامین‌ها، متامفتامین، کوکائین و ریتالین هستند. داروهای محرک که بر سیستم‌های تقویتی مغز اثر دارند، موجب ایجاد لذت در افراد می‌شوند و به همین دلیل مورد سوءمصرف قرار می‌گیرند.

1. آمفتامین،متامفتامین و کوکائین

آمفتامین، متامفتامین (شیشه) و کوکائین از جمله رایج‌ترین داروهای محرکی هستند که اثرات نسبتاً مشابه دارند و باعث افزایش هوشیاری و بیش فعالی می‌شوند. این داروها اثرات رفتاری‌شان را تا حدود زیادی به واسطه افزایش فعالیت مدار نورون‌های ترشح کننده دوپامین اعمال می‌کنند. لذا آمفتامین، متامفتامین و کوکائین موجب تشدید اثرات محرک‌های تقویت کننده می‌شوند. چنانچه مقادیر زیادی از این داروها در طی مدت زمان طولانی مصرف شود باعث ایجاد توهم و هذیان و نشانه‌های روان پریشانه می‌گردد.

2. ریتالین

ریتالین دارای مصرف پزشکی بوده و برای کودکان بیش فعال و بهبود نقص توجه در آن‌ها تجویز می‌شود. به خاطر تأثیری که این دارو در افزایش تمرکز و بیدار ماندن طولانی مدت دارد، توسط بسیاری از جوانان مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد و حتی بسیاری از دانش آموزان برای بیدار ماندن در شب امتحان از آن استفاده می‌کنند. این دارو خطر وابستگی زیادی دارد و در صورت مصرف خود سرانه می‌تواند باعث ایجاد اعتیاد شود.

داروهای تغییردهنده ادراک و توهم‌زا

بسیاری از افراد از تغییراتی که در هوشیاری آن‌ها به وقوع می‌پیوند لذت می‌برند؛ شاید به همین دلیل است که از مواد گیاهی مانند ماریجوانا استفاده می‌کنند. مواد شیمیایی که در این نوع از گیاهان وجود دارد، باعث تغییرات عمیق در هوشیاری می‌شود. در ادامه به بررسی داروهایی که منجر به ایجاد تغییراتی در سیستم هوشیاری و ادراک می‌شوند می‌پردازیم:

1. PCPA ،LSD، سیلوسایبین و DMT (دی متیل تریپتامین)

این داروها جزء مواد توهم‌زا با قابلیت سوءمصرف هستند و از اثرات مشخص آن‌ها ایجاد انواع توهم‌های بینایی و شنوایی است. این توهمات در برخی موارد خوشایند بوده، اما در اکثر موارد موجب ایجاد ترس و اضطراب می‌شوند.

دو مورد از داروهایی که به کرات مورد سوءمصرف واقع می‌شوند فن سیکلیدین (PCP  یا گرد فرشته) و THC(یکی از عناصر فعال ماری جوانا) هستند. THC موجب دردزدایی و آرامش، افزایش اشتها و کاهش حمله‌های آسم می‌شود. از سوی دیگر تمرکز و یادآوری را دشوار ساخته، ادراک دیداری و شنیداری را  تغییرات می‌دهند و منجر به تجربه انواع توهم‌های دیداری و شنیداری می‌شود.

داروهای مربوط به روان درمانی

نشانه‌های بیماری اسکیزوفرنی و اختلالات عاطفی می‌توانند به واسطه دو دسته از داروهای روان درمانی بهبود یافته یا از بین برود. داروهای مورد استفاده در روان درمانی عبارتند از:

1. داروهای ضد روانپریشی

از جمله رایج‌ترین داروهای ضد روانپریشی می‌توان به کلرپرومازین اشاره کرد. کلرپرومازین اولین دارویی است که در درمان اسکیزوفرنی به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت. این دارو تأثیر آرامش بخش بسیار زیادی دارد و باعث کاهش توهم و هذیان افراد مبتلا به اسکیزوفرنی می‌شود. اما مصرف طولانی مدت و بدون تجویز پزشک این دارو باعث بی‌خوابی، افسردگی، یبوست و بروز علائم اعتیادی می‌شود.

2. داروهای ضد افسردگی

دومین دسته مهم از داروهای روان درمانی، شامل داروهای ضدافسردگی است. مصرف بیش از حد این داروها می‌تواند باعث عوارض جانبی مانند افزایش فشار خون و بی‌خوابی شود. گروهی از دانشمندان معتقدند که این داروها اعتیادآور نیستند، با این حال بعضی از افراد با قطع آن‌ها دچار علائم ترک می‌شوند. درهرصورت مصرف این داروها باید با احتیاط و طبق تجویز پزشک انجام شود.

3. سایر داروهای اعتیادآور درمانی

برخی دیگر از داروهای درمانی نیز در صورت مصرف خودسرانه و طولانی مدت به ایجاد وابستگی منجر می‌شوند. از این داروها می‌توان به آنتی‌هیستامین‌ها همچون آستمیزول، ترفنادین، دکس کلر فنیرامین، سیپروهپتادین و کلماستین اشاره کرد.

داروهای مسکن

در طول زمان انسان‌ها به دنبال داروهایی بودند که دردها را کاهش دهند. مواد و داروهای متفاوتی از گذشته تا حال برای کاهش درد وجود داشته است که افیون و شبه افیون‌ها که با توجه به صدمه ای که به بدن می‌زنند، مدت زمان کمی درد را التیام می‍بخشد. اگرچه مواد افیونی (از جمله مورفین، ترامادول، کدئین و متادون) درد را کاهش می‌دهند، اما عوارض دیگری نیز بر جای می‌گذارند. این داروها باعث ایجاد احساس نشئگی در افراد می‌شود. به مرور زمان با از بین رفتن اثر این مواد در بدن، فرد برای رسیدن به حالت نشئگی مجبور می‌شود مقدار مصرف خود را افزایش دهد.  با افزایش میزان مصرف، فرد در معرض خطر مسمومیت و مصرف بیش از حد یا اوردوز (Overdose) قرار می‌گیرد. هم‌چنین در صورت قطع مصرف، علائم ترک و خماری روی می‌دهد.

دسته دوم، شامل آسپیرین و ترکیب‌های وابسته هستند. آسپیرین‌ها برای مواردی مانند سردرد، دندان درد، کاهش تب و… استفاده می‌شود. استفاده بیش از حد این دارو باعث ایجاد مسمومیت و مشکلات قلبی می‌گردد. ترامادول نیز داروی مسکن دیگری است که برای تسکین دردهای خفیف تا شدید استفاده می‌شود و مصرف آن اعتیادآور بوده و حتی می‌تواند باعث مرگ شود. اما به دلیل اثراتی نظیر سرخوشی، توسط بسیاری از افراد مورد سوءمصرف قرار می‌گیرند.

خطر اعتیاد به داروهای اعتیادآور

اعتیاد به داروهای ذکر شده مانند اعتیاد به سایر مواد مخدر، خطر سوءمصرف بیش‌ ازحد دارو (اوردوز) را به همراه می‌آورد که ممکن است زندگی فرد را نیز تهدید کند. ترک این مواد چالش‌های مربوط به خود را دارند و نیازمند گذراندن مراحلی نظیر سم‌زدایی، روان درمانی و شرکت در برنامه‌های پیشگیری از ترک هستند.

دلایل ایجاد اعتیاد به داروها

دلایل مختلفی برای اعتیاد به داروها وجود دارد. تحقیقات نشان داده که زمینه ژنتیکی و خانوادگی افراد در اعتیاد به داروها تأثیر بسیار مهمی دارد. یک دلیل بسیار مهم مصرف خودسرانه افراد و بدون تجویز دکتر است. افراد در موقعیت‌های سخت زندگی خود به دنبال راه فراری از مشکلات هستند و برای همین ممکن است دست به خود درمانی و مصرف خودسرانه داروها بزنند. در مواردی هم مصرف دارو با تجویز پزشک شروع می‌شود اما به دلیل حس لذتی که این دارو ایجاد کرده، فرد به دنبال مصرف مجدد آن دارو می‌رود تا جایی که کنترل مصرف خود را از دست می‌دهد و معتاد می‌شود.

بعضی از مشکلات خانوادگی و مشکلات دوران کودکی مانند آزار و اذیت جسمانی، بی‌توجهی و عدم ارتباط مناسب با والدین می‌تواند فرد را در مقابل اعتیاد دارویی آسیب‌پذیر کند. استرس‌ها نیز تأثیر به سزایی در اعتیاد دارند. به طور کلی می‌توان گفت افراد در ابتدا از سر ناتوانی و مشکلاتی از قبیل بی‌خوابی، تنش، اضطراب، استرس، سردرد، بیماری‌های گوارشی و… به مصرف داروهای مختلف روی می‌آورند، اما در ادامه نمی‌توانند مصرف خود را کنترل کنند.

درمان اعتیاد به داروهای اعتیادآور

ترک اعتیاد دارویی دارای دو جنبه جسمانی و روحی است. در بعد جسمانی باید اثر دارو از بدن فرد خارج شده و به اصطلاح سم‌زدایی شود. در بعد روحی باید وابستگی روانی فرد به دارو مورد درمان قرار گیرد که این کار نیازمند دریافت مشاوره ترک اعتیاد و کمک روانشناسان است.