بحران نوجوانی
بحران نوجوانی به چه دوره‌ای اطلاق می‌شود؟ چه ویژگی‌هایی همراه با بحران نوجوانی بروز پیدا می‌کند؟ هر انسانی در طول رشد برای رسیدن به پختگی و کمال مراحل رشدی را طی می‌کند. این مراحل در میان انسان‌های سراسر دنیا تا حد زیادی مشابه بوده و ویژگی‌های یکسانی دارند. نوجوانی یکی از این مراحل مهم است که در آن تغییرات گسترده‌ای در جسم و تفکر و روان فرد به وجود می‌آید.
این دوران حساس، دارای بحران مختص به خود می‌باشد که همانا بحران هویت است. بحران هویت سرآغاز زندگی بزرگسالی و مقدمه روابط صمیمانه بعدی فرد است. بسیار اهمیت دارد که فرد به سلامت از بحران نوجوانی گذر کند تا به پیامدهای ناشی از شکست بحران دچار نشود.
دوران نوجوانی
افراد هنگام پا گذاشتن به دوره نوجوانی با تغییرات گسترده و سریعی روبرو می‌شوند که با تمامی مراحل دیگر متفاوت است. نوجوانی از حدود 11-12 سالگی شروع شده و معمولا 18 سالگی را خاتمه آن می‌دانند و دوره گذر فرد از کودکی به زندگی بزرگسالی است. در این دروه بلوغ رخ می‌دهد که اوج تغییرات جسمانی فرد و شروع دوره باروری در هر دو جنس می‌باشد.
در کنار این تغییرات گسترده جسمانی، نوع شناخت و تفکر نوجوان تغییر کرده و به وی توانایی‌های بیشتری جهت اندیشیدن می‌دهد. همچنین روحیه و وضعیت روانی نوجوان هم تحت تاثیر و تغییر قرار می‌گیرد. والدین با برخورد صحیح در دوره بلوغ به حل بهتر تعارضات نوجوان یاری می‌رسانند.
برای کسب اطلاعات در زمینه رفتار صحیح والدین با فرزندان در سن بلوغ کلیک کنید.
بحران نوجوانی = بحران هویت
همان طور که گفته شد، نوجوانی که میدان گسترده تغییرات است، با تمام مراحل دیگر رشد متفاوت بوده و نتیجتا بحران این دوره بزرگتر و گسترده‌تر از سایر دوره‌ها می‌باشد و چالش‌های بسیاری را برای نوجوان پدید می‌آورد. اگر بخواهیم به بحران نوجوانی نامی بدهیم، همانا «بحران هویت» بهترین نام برای آن می‌باشد.
برای اطلاع از چالش های دوران نوجوانی کلیک کنید.
در بحران هویت، نوجوان دقیقا به دنبال پاسخ دادن به این سوال می‌باشد: «من کیستم؟». در واقع فرایند خودآگاهی در این سن شروع شده، و خود نظاره گری و خود مشاهده گری در نوجوانان به اوج می‌رسد. آن‌ها فعالانه به دنبال پاسخ به این سوال‌اند. ممکن است خودهای مختلفی را تجربه کنند تا نهایتا به نتیجه برسند که چه کسی هستند.
از بارز‌ترین ویژگی‌های تجربه بحران هویت، نوسانات شدیدی است که در رفتار نوجوان دیده می‌شود. وی ممکن است یک روز طرفداری از یک عقیده بکند و به فاصله کمی به دنبال طرفدار یک عقیده مخالف بشود. در واقع این رفتار امری طبیعی است و این بی ثباتی و انعطاف پذیری نوجوان است که باعث می‌شود وی بتواند نهایتا بحران هویت خود را حل بکند. در واقع نوجوان در طی بحران نوجوانی بین بی هویتی و کسب هویت در حال نوسان است. نوجوان برای رسیدن به هویت شدیدا انرژی روانی صرف می‌کند. هویت یابی نوجوان را از بحران نوجوانی خارج می‌کند.
مراحل هویت یابی نوجوان
رسیدن به هویت دارای مراحلی است که هر نوجوان از آن‌ها گذر می‌کند تا نهایتا به یک هویت برسد:
1. ضبط هویت: ضبط هویت حالتی است که نوجوان عقاید و اندیشه‌هایی را از دیگران به خصوص والدین گرفته بی آنکه در آن‌ها تأمل کند. معمولا در این مرحله نوجوان بر روی عقایدش پافشاری می‌کند و با حالتی متعصبانه با نظرات مخالف برخورد می‌کند.
2. وقفه هویت: حالتی که در آن فرد هیچ هویت خاصی را برنگزیده و احتمالا در حال بررسی گزینه‌های مختلف می‌باشد. ممکن است تغییرات گسترده ای در این حالت دیده شود.
4. پراکندگی هویت: حالتی از کسب هویت است که فرد هیچ عقیده مشخصی ندارد ولی فرقش با وقفه هویت در این است که در این حالت فرد تلاشی هم برای کسب هویت نمی‌کند و به اصطلاح با روش هرچه پیش آید خوش آید، جلو می‌رود.
5. کسب هویت: فرد با اندیشیدن، عقاید و هویت مشخصی را برای خود برگزیده است بدون اینکه کورکورانه از دیگران تقلید کرده باشد یا متعصبانه روی آن‌ها پافشاری کند.
نشانه‌های بحران نوجوانی
بحران نوجوانی نشانه‌هایی دارد؛ رفتار و نوع تربیت والدین بر این نشانه‌ها تأثیر می‌گذارد. این نشانه‌ها از آشفتگی درونی نوجوان نشأت می‌گیرد بنابراین درک خانواده از آن‌ها در کاهش بحران نقش بسزایی دارد. برخی از نشانه های بحران نوجوانی شامل موارد زیر است:
- تمرکز پایین در انجام امور
- نوسان در عملکرد تحصیلی و افت درسی
- افکار مربوط به خودکشی و حرف زدن در مورد مرگ
- گوشه‌گیری و انزوا، عدم علاقه برای بودن در جمع خانواده
- عوض کردن دوستان قدیمی و آشنا شدن با دوستان جدید
- ناامیدی، اعتماد به نفس پایین، احساس بی‌ارزشی، افسردگی
- تغییر ساعت‌های خواب و عادات غذایی، شب بیداری های طولانی
- بی‌انگیزگی برای درس خواندن و انجام کارها، احساس خستگی مداوم و نداشتن شور و شوق
- تحریک پذیری و عصبانیت، معمولا زود از کوره در می‌روند و زودرنج هستند. ممکن است از خشونت‌های کلامی و فیزیکی زیاد استفاده کنند.
منابع حل بحران هویت نوجوانی
هویت از دو منبع ناشی می‌شود؛ نوجوان تمام آنچه را که در کودکی و قبل از نوجوانی از والدین خود گرفته است را می‌تواند به چالش بکشد و آن‌ها را تأیید یا رد کند. سپس موقعیت‌های تاریخی و اجتماعی که نوجوان با آن‌ها درگیر است. نوجوانان از عقاید غالب در دوره زمانی خود پیروی می‌کنند نه از آنچه که پیشینیان به آن معتقدند یا آن را درست می‌دانند. به عبارتی نوجوانان فرزند زمانه خویش هستند.
هم سالان منبع مهم اجتماعی برای حل بحران نوجوانی و کسب هویت هستند. در واقع نوجوانان بخش زیادی از زمان خود را در گروه‌های دوستی صرف می‌کنند و سعی می‌کنند با همانند سازی با همسالان معیارهای هویتی و اخلاقی خود را پیدا کنند.
نتیجه حل موفقیت آمیز بحران نوجوانی
وفاداری و پای بندی نتیجه اصلی حل بحران نوجوانی است. یعنی نوجوانی که هویت خود را کسب کرده باشد و از مراحل گفته شده عبور کرده باشد، می‌تواند به عقاید خود پای بند بوده و بر اساس معیارهای اخلاقی خود عمل کند. در واقع نوجوانی که بحران هویت را رد کرده باشد، دیگر نیازی به راهنمایی والدین خود ندارد.
در مقابل نوجوانی که نتواند بحران را حل کند، دچار شک و تردید دائمی در زندگی خواهد بود، تبدیل به یک فرد متعصب می‌شود یا ممکن است در مراحل بعدی زندگی، از تشکیل روابط عاطفی صمیمانه عاجز بماند.
سایر بحران‌های دوران نوجوانی
همان طور که گفته شد بحران اصلی در این دوره هویت یابی می‌باشد. در واقع بحران هویت، چتری است که تمامی بحران‌های دیگر را هم در دل خود دارد. این بحران‌ها به شکل مختصر می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- دست و پنجه نرم کردن با احساسات مختلف
- نارضایتی و انتقادگری‌های بیشتر نسبت به دوره‌های قبل
- تمرد و سرکشی از ویژگی‌های اصلی نوجوانی می‌باشد.
- کشیده شدن به سمت دوستان ناباب و یا مصرف مواد مخدر و اعتیاد
- برخی نوجوانان ممکن است گوشه گیر شوند و خلق پایین تری داشته باشند.
- حساس شدن روحیه و تحریک پذیری نوجوان و مخالفت‌های شدید با والدین ممکن است روابط والد فرزندی را تحت تاثیر قرار دهد.
- تغییرات جسمانی سرآغاز توجه نوجوان به ابعاد جسمانی خود می‌باشد. نارضایتی از ظاهر و گذراندن وقت زیاد در مقابل آینه پیامدهای این تغییرات جسمانی می‌باشد.
- مواجهه با جنس مخالف و کشش و اشتیاق برای ارتباط و در عین حال کمبود مهارت برای برقراری چنین رابطه‌هایی ممکن است انرژی زیادی از نوجوانان گرفته و مایه نگرانی والدین شود.
راه های تسهیل عبور از بحران نوجوانی
فراهم کردن شرایط آرام و به دور از اضطراب برای نوجوان که در آن بتواند زمانی برای اندیشیدن و فضایی برای تجربه خودهای مختلف داشته باشد، بزرگترین کمکی است که می‌توان برای آن‌ها فراهم کرد. در واقع هرچقدر نوجوان بیشتر تحت فشار‌های فرهنگی و اجتماعی قرار گیرد تا از کلیشه‌ها و قواعد خاصی پیروی کند، دوران پرآشوب نوجوانی را به سختی طی خواهد کرد. علاوه بر این لازم است برای حل تعارضات میان والدین و نوجوانان و آموزش نحوه‌ی صحیح برخورد با آن‌ها مشاوره روانشناسی نوجوان دریافت کنید.
راهکارهایی برای والدین
نوجوانان مانند سایر دوره‌های رشدی دیگر نیاز به محبت و تایید والدین خود دارند. بهتر است والدین در این دوران راهکارهای دیگری غیر از در آغوش کشیدن برای نشان دادن محبت خود به فرزندشان پیدا کنند. بدانند که نوجوانشان، کودک دیروز نیست و باید رفتارشان را تغییر دهند. اکثر والدین در این برهه با فرزندانشان دچار تناقض می‌شوند. مشاوره خانواده مرکز حامی هنر زندگی برای حل این تعارضات خدمات ارائه می‌دهد.
بهتر است والدین زمانی را برای گذراندن با نوجوانشان کنار گذاشته و در آن زمان به گپ و گفت و گو با وی بپردازند. هنگامی که نوجوان از مسئله ای انتقاد می‌کند یا هیجانی پاسخ می‌دهد، درک و همدلی والدین بسیار راهگشا خواهد بود.
دوری کردن از سرزنش، نصیحت‌های نابجا و تحقیر کردن نکته حائز اهمیتی در این دوران می‌باشد. علاوه بر این باید متناسب با سن نوجوان از وی توقعات و انتظاراتی داشت. یعنی نوجوان نه آنقدر بزرگ است که بتوان به او به طور کامل مثل یک فرد بالغ حساب کرد و نه یک کودک است که دائما نیاز به مراقبت داشته باشد. تنها نظارت کلی والدین اکتفا می‌کند. آگاهی والدین از رفتار صحیح با نوجوان برای حل بحران نوجوانی ضرورت پیدا می‌کند.
راهکارهایی برای نوجوانان
نهراسیدن از مشکلات و تجارب جدید اولین چیزی است که نوحوانان را به سمت هویت یابی هدایت می‌کند. در واقع نوجوانان با تغییرات گسترده ای که تجربه می‌کنند در نهایت به یک هویت ثابت می‌رسند. پس بهتر است نوجوانان به گزینه‌های مختلف فکر کنند، احتمالات مختلف را مورد بررسی قرار دهند، خود را به یک وضعیت خاص یا یک عقیده خاص بدون تحقیق کافی پای بند نکنند.
کتاب خواندن، فیلم دیدن، صحبت کردن با انسان‌های مختلف، مشورت کردن با یک مشاوره روانشناسی و تحقیق کردن می‌تواند موضع نوجوان را در مقابل بسیاری از مسائل روشن کند. علاوه بر این طی کردن فرایند خودآگاهی می‌تواند به فرد کمک کند به شکل اساسی از نیاز‌ها و خواسته‌های خود با خبر شده و در جهت رفع آن‌ها بکوشد.
