رشد مغز در نوجوانی
یکی از مسائلی که در دوران نوجوانی از اهمیت بالایی برخوردار است رشد مغز و شکل گیری ساختارهای مغزی است. در این دوران علاوه بر رشد جسمی و روانی، مغز نوجوان نیز با رشد همراه است که این مسئله می‌تواند منجربه آشفتگی‌های رفتاری و هیجانی شود. به طور مثال بسیاری از والدین شکایت می‌کنند که فرزندانشان از آن‌ها دوری می‌کنند و تمایلی به برقراری ارتباط با خانواده ندارند و یا بسیار پرخاشگر هستند.
باید توجه داشته باشید که در این میان نقش والدین بسیار پر رنگ است چراکه با آگاهی از تغییرات دوران نوجوانی می‌توانند بیشتر نوجوان خود را درک کرده و با اهمیت دادن به تغذیه و مصرف برخی مواد ضروری و کاهش خطرات محیطی به رشد بهتر نوجوان خود کمک کنند و در کنار آن به کاهش تنش میان خود بپردازند. با توجه به اهمیت این موضوع در ادامه به بررسی بیشتر آن خواهیم پرداخت.
ساختار مغز نوجوانان چگونه است؟
ابتدایی‌ترین بخش مغز ساقۀ مغز نام دارد. این بخش از مغز مسئولیت کنترل عملکردهای پایه‌ای، مانند هوشیاری، تنفس، فشار خون و درجه حرارت بدن را بر عهده دارد. در بالای ساقه مغز، بخش عاطفی است که به آن دستگاه لیمبیک می‌گویند. وظیفه دستگاه لیمبیک، کنترل هورمون‌ها، حافظه و همچنین واکنش‌های عاطفیِ خودکار و ناخودآگاه است.
در نگاهی عمیق تر میلیون‌ها سلول عصبی در مغز انسان وجود دارد. بخش زیادی از این سلول‌ها هستۀ مغز را شکل می‌دهند. آمیگدال از هسته‌های اصلی مغز در کنترل خشم، ترس و احساسات جنسی نوجوانان نقش دارد. آمیگدال وضعیت امن، هیجان انگیز و یا خطرناک را به طور ناخودآگاه به بدن خبر می‌دهد، در نتیجه عکس العمل غیرارادی را در پی دارد. تفاوتی که در عملکرد نوجوان وجود دارد، تغییرات مداوم در آن می‌باشد.
برای اطلاع بیشتر از عملکرد نیمکره های مغزی کلیک کنید.
تسلط آمیگدال (مغز عاطفی) و رشد مغز در نوجوانی
قشر پیش پیشانی (بخش تصمیم گیرنده و برنامه ریزی مغز) هنوز در ساختار مغز نوجوانان به طور کامل رشد نکرده، پس مغز عاطفی تسلط بیشتری دارد. به همین دلیل نوجوانان در هنگام مواجهه با مسائل، بیشتر عاطفی برخورد می کنند. در حالی که بزرگسال دائما در حال کشمکش میان بخش عاطفی و قشر پیش پیشانی خود می‌باشد.
به طور مثال فرض کنید در حال رانندگی هستید و ماشینی از شما سبقت می‌گیرد. در چنین شرایطی مغز یک بزرگسال انتخاب‌هایش را سبک و سنگین می‌کند. با خود می‌گوید “بگذار من هم از او سبقت بگیرم و تلافی کنم”، اما بعد با خود فکر می‌کند که اگر پلیس جریمه‌اش کند و یا تصادف کند چه می‌شود. در نهایت طبق شخصیتی که در او شکل گرفته دست به انتخاب می‌زند. اما نوجوان در مواجه با این مسئله به احتمال خیلی زیاد دست به عمل هیجانی و احساسی می‌زند که نشان دهنده ویژگی بارز دوران نوجوانی است.
تغییرات و رشد مغز در نوجوانی
مغز نوجوان بر اثر تغییرات هورمونی، نیازها و تجربیات جدید، تغییر و بازسازی می‌کند. سرعت انتقال اطلاعات در دوران نوجوانی شتاب می‌گیرد و مسیرهای تازه‌ای در مغز ایجاد می‌شوند. در این شرایط ممکن است مسائل طبق روال عادی زندگی پیش نروند و هدف‌های جدیدی شکل بگیرد. این تغییرات از دست رفتن ثبات شخصیت را توجیه می‌کند.
در واقع دیدگاه‌ها و واکنش‌های جدیدی در نوجوان شکل می‌گیرند. نوجوان در این دوران حساس بیشتر به شغل، روابط بین فردی و به طور کلی آینده خود می‌اندیشد.
رشد مغز در نوجوانی هویت را نیز تغییر می دهد
به دلیل تغییرات ساختار مغزی، انسان در دوران نوجوانی به شدت نیاز به هویت یابی دارد تا بفهمد که چه شخصیت و چه تمایلاتی دارد. زمانی که هویت دوران کودکی را از دست می‌دهند به دنبال هویت جدید برای خود هستند. جستجو برای کشف هویت جدید می‌تواند سازنده یا مخرب باشد. هویت جدید در نوجوانان بیشتر تحت تاثیر گروه همسالان شکل می‌گیرد.
برای اینکه بفهمد چه چیزهایی برای آینده اش خوب است، چه شغلی را می‌خواهد انتخاب کند و چه شخصیتی می‌خواهد داشته باشد، گروه‌ها و تجارب زیادی را امتحان می‌کند. در این شرایط والدین و معلمان باید شرایط مناسبی را برای رشد و پرورش فکری نوجوان فراهم کنند. رفتار والدین با فرزندان در سن بلوغ بسیار بر چگونگی سپری شدن این مرحله از رشد تاثیر دارند، برای مثال، دور کردن دوستان ناباب از نوجوان یکی از چالش های والدین در این دوران است.
برای اطلاع در زمینه بهداشت بلوغ نوجوان کلیک کنید.
اثر تغذیه، الکل و موادمخدر بر رشد مغز در نوجوانی
مغز نوجوان بخاطر اینکه در حال فرآیند میلینه کردن قرار دارد نیازمند مصرف چربی‌های سالم است. بهترین ماده غذایی که در این دوران پیشنهاد می‌شود ماهی است چراکه حاوی روغن امگا 3 بوده و علاوه بر تاثیراتی که بر مغز می‌گذارد به کاهش افسردگی و احتمال خودکشی نیز کمک می‌کند.
در کنار این مسئله مصرف روی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. روی به تنظیم خلق و خو کمک می‌کند و باعث می‌شود تا سروتونین در مغز به خوبی عمل کند. کمبود آن نیز باعث ترشح گلوتامات می‌شود که با اضطراب برای نوجوان همراه می‌گردد. دریافت روی موضوعی است که والدین باید حتما به آن توجه کافی داشته باشند و حتی نوجوان را نزد متخصص تغذیه ببرند. روی موجود در بدن اغلب توسط استخوان‌های بدن جذب می‌شوند که در نتیجه روی کافی به مغز نمی‌رسد و نوجوان با بدخلقی و زودرنجی مواجه می‌شود.
در رابطه با مواد مخدر و الکل نیز باید بسیار مراقب بود چراکه نوجوان در دوره سنی قرار دارد که تجربه‌هایی که با لذت همراه است برای آنان تبدیل به عادت می‌گردد و بسیار زودتر از بزرگسالان به مواد اعتیاد پیدا می‌کنند. همچنین باعث می‌شود که بخشی از مغز عملکرد طبیعی داشته و بخشی دیگر بسیار ضعیف عمل کنند.
نقش والدین در شکل گیری هویت نوجوانان
والدین و معلمان باید از نوجوان حمایت کنند؛ به طوری که اجازه امتحان‌کردن سرگرمی‌های جدید، شرکت در کلاس‌های جدید و مشارکت در سازمان‌های جدید را به نوجوان بدهند و او را در این زمینه‌ها یاری دهند. اکتشافات و استعدادهای نوجوانان باید مورد تشویق قرار بگیرد و با نظارت والدین پرورش یابند.
اما مسلما نوجوان به راهنما نیاز دارد و آزادی بی قید و شرط، او را در مسیرهای بدی قرار می‌دهد. بسیاری از والدین در این دوران سعی می‌کنند تا هویت نوجوان را در نقطه مقابل خود هدایت کنند و از این طریق می‌خواهند به طور غیرمستقیم کمبودهای خود را جبران کنند. بهتر است والدین، محدودیت‌ها را به شکل معقولی تعیین کنند. نوجوان باید بتواند در مورد علایق خود با پدر و مادر صحبت کند و آن‌ها نیز با سنجیدن شرایط و موقعیت از مخالفت‌های بی جا خودداری کنند.
با این وجود بسیاری از والدین در برقراری ارتباط موثر با نوجوانان دچار مشکل می‌شوند. مشاوره خانواده و یا شرکت در جلسات آموزشی در باب نوجوانان می‌تواند به شما برای ارتباط مستحکم یاری برساند.
سوالات متداول
نقش والدین در شکل گیری رشد مغز در نوجوانی چیست؟
والدین باید با عملکرد مغز نوجوان و مراحل رشدی آشنا باشند تا بتوانند نوجوانشان را درک کنند و ارتباط موثری با وی داشته باشند. در کنار آن نقش تغذیه بسیار موثر است و والدین می‌توانند با توجه بیشتر به این مسئله به نوجوان خود کمک کنند.
