طرحواره درمانی
اسکیما تراپی یا همان طرحواره درمانی با هدف درمان اختلالات شخصیت توسط یک روانشناس به نام یونگ بنا شد. طرحواره درمانی به معنی پاسخی برای خلاءهای رویکرد شناختی یا شناختی رفتاری است.
طرحواره درمانی ناخودآگاه، آگاهی، هیجان، شناخت و آموزش را ملاک قرار می‌دهد، به علاوه بینش و بصیرت را نیز ارزیابی می‌کند. طرحواره درمانی از این حیث که از روش‌ها و مفاهیم رویکردهای دیگر هم استفاده می‌کند، ساختاری بینابین دارد.
در عصر امروز از این درمان به منظور بهبود اختلالات اضطرابی، خلقی، شخصیتی، ترک اعتیاد، مشاوره ازدواج و مشکلات آن استفاده می‌شود.
برای مطالعه شناخت طرحواره بازداری هیجانی کلیک کنید.
نظریه رشدی طرحواره درمانی درباره پنج نیاز اصلی
طرحواره درمانی 5 نیاز اصلی هیجانی را مطرح می‌کند که ویژگی بارز آنها همگانی بودن آن‌هاست. ایجاد طرحواره را مرتبط به چگونگی ارضا این نیازها می‌دانند.
- دلبستگی ایمن: این نیاز مرتبط به ایجاد حس امنیت در رابطه کیفی با مراقبان اولیه است و در روانشناسی کاربرد زیادی دارد.
- خودگردانی، کفایت، هویت: این نیاز مرتبط به استقلال طلبی و فردیت خواهی و رشد اعتماد به نفس است.
- آزادی در بیان سالم نیازها و هیجان‌ها: مرتبط به بیان آزادانه هیجانات و احساسات می‌شود.
- خویشتن داری و محدودیت‌های واقع بینانه: با نیاز به مهار خویشتن و سازگاری مرتبط است.
- خودانگیختگی و تفریح: مبتنی بر نیاز به پذیرش نامشروط است.
طرحواره چیست؟
ناکامی در ارضا از دوران کودکی یک ساختار هیجانی منفی، پویا، ناهوشیار و پایدار ایجاد می‌کند که طرحواره نام دارد. ناکامی در ارضاء نیازها با افراط یا تفریط در پاسخ به نیازها، الگوبرداری از محیط و پشت سر گذاشتن تجارب ناراحت کننده اولیه ایجاد می‌شود.
همه افراد با یک خلق و خوی منحصر به فرد خاصی متولد می‌شوند، که این خلقیات در جوار تجربه‌های ناکام کننده باعث شکل گیری طرحواره می‌شود. بررسی طرحواره‌های فردی در روش‌های روان درمانی و طرحواره درمانی کاربرد زیادی دارد؛ به واسطه‌ی آنها می‌توان منشأ باورها و افکار فرد را جستجو کرد.
ویژگی‌های طرحواره‌ها و طرحواره درمانی
طراحواره‌ها روش‌هایی برای پردازش اطلاعات هستند که گاه بر اساس واقعیت و گاه بر اساس تجارب گذشته در مغز انسان شکل می‌گیرند. عوامل زیادی هستند که در شکل‌گیری طرحواره‌ها در افراد نقش دارند.
در ادامه برخی از حصوصیات طرحواره‌ها اشاره می‌کنیم:
- در طرحواره درمانی به طرحواره‌هایی توجه می‌شود که در دوران کودکی و در محیط خانواده شکل گرفته‌اند. این طرحواره‌ها می‌توانند نتیجه ارتباط با والدین و شرایط محیطی در دوران کودکی باشند.
- در طرحواره درمانی تلاش می‌شود تا با استفاده از تکنیک‌ها و روش‌های مختلف شناختی رفتاری فرد طراحواره‌های ناسازگارنه خود را فراموش کند.
- طرحواره‌ها رفتارهای فرد را نیز در بر می‌گیرند و بر آنها تأثیر می‌گذارند این گونه مشخص می‌شود که افراد چقدر بر اساس باورهای خود عمل می‌کنند.
- طرحواره درمانی به تناسب این که افراد ارزش‌های خود را تا چه مدت نگهداری کرده‌باشند متفاوت می‌باشد.
- طرحواره‌ها به گونه‌ای شکل می‌گیرند که با تمام یا بخشی از ارزش‌ها و باورهای فرد منطبق باشند.
انواع طرحواره
هر طرحواره نسبت به ناکامی در هر یک از 5 نیاز اولیه و حوزه طرحواره انواعی را شامل می‌شود. در ادامه هر کدام از آنها را نام می‌بریم.
انواع طرحواره حوزه طرد و بریدگی
- بی اعتمادی و بدرفتاری
- رهاشدگی و بی ثباتی
- محرومیت هیجانی
- انزوای اجتماعی
- نقص و شرم
انواع طرحواره و طرحواره درمانی حوزه خودگردانی مختل شده
- احساس وابستگی و بی کفایتی
- آسیب پذیری به ضرر و بیماری
- خود تحول نیافته یا گرفتار
- احساس شکست
انواع طرحواره حوزه خویشتن داری و خود انضباطی ناکافی
- خویشتن داری و خودانضباطی ناکافی
- انواع طرحواره حوزه دیگر جهت مندی
- احساس استحقاق و بزرگ منشی
- پذیرش جویی و جلب توجه
- اطاعت
- ایثار
انواع طرحواره مرتبط به حوزه خودانگیختگی ناکافی
- معیارهای سرسختانه، عیب جویی افراطی
- منفی گرایی و بدبینی
- بازداری هیجانی
- تنبیه
طرحواره درمانی چگونه به درمان اختلالات کمک می‌کند؟
طرحواره درمانی بر شواهد موجود مبتنی است و هدف از آن تأثیر عمقی بر تمام ابعاد شخصیتی است. این روش در درمان اختلالات مزمن کاربرد بسیاری دارد.
- در اولین مرحله درمانگر تلاش می‌کند تا الگوهای رفتاری فرد را شناسایی کند.
- پس از آن به دنبال حل مشکل و یافتن روش درمان می‌رود. در این روش به چالش‌های پیش رو پاسخ داده می‌شود.
- در مرحله آخر نقاط قوت فرد شناسایی شده و آنها را در مسیر درستی هدایت می‌کنند.
در طرحواری درمانی به فرد کمک می‌شود تا تصمیم‌گیری‌های خود را بر اساس واقعیت انجام دهد نه بر اساس طرح و نقشه‌ای که به اشتباه و بر مبنای تجارب و هیجانات تلخ گذشته در ذهن خود پرورانده.
چه وقت یک طرحواره برانگیخته می‌شود؟
در حالت عادی طرحواره پنهان است؛ موقعیت‌ها، رویدادها، موضوعات ذهنی یا محرک‌های عینی می‌توانند هر کدام از طرحواره‌های ذهن را برانگیزانند.
پردازش‌های منفی که به دنبال تحریک شدن طرحواره در سیستم روانی فرد فعال می‌شود ذهنیت طرحواره‌ای را ایجاد می‌کند. یکی از راه‌های شناخت ذهنیت طرحواره دقت به موقعیت‌هایی است که آن طرحواره را آشکار می‌کند.
انواع ذهنیت‌های طرحواره‌ای مورد بررسی در طرحواره درمانی
- سبک‌های مقابله ای در طرحواره درمانی
- ذهنیت‌های همسو با سبک مقابله ای
- ذهنیت‌های کودکانه
- ذهنیت‌های والدانه
- ذهنیت‌های بالغانه
طرحواره درمانی معتقد است زمانی که ذهنیت طرحواره‌ای فعال می‌شود، سه سبک مقابله‌ای اجتناب، تسلیم و جبران افراطی در فرد شکل می‌گیرد.
معمولا در افراد مختلف یکی از سبک‌های مقابله‌ای بر اساس نوع خلق و خو و الگوهای یادگیری از باقی سبک‌ها غالب‌تر می‌شود. سبک مقابله‌ای الگویی کلی از واکنش فرد است؛ در حالی که پاسخ مقابله‌ای، رفتاری است که در مقابل سبک مقابله‌ای اتخاذ می‌شود.
فرایند درمان طرحواره درمانی
طرحواره درمانگران فرایند درمان را به صورت زیر پیش می‌برند:
- کشف و شناسایی مدل طرحواره ای مراجع
- شناسایی و فهرست نمودن طرحواره برانگیزان‌های مراجع
- شناسایی ذهنیت‌های طرحواره ای غالب
- مشخص نمودن سبک مقابله ای
- کشف مدل طرحواره بر اساس پرسشنامه مربوطه
- بررسی خلق و خوی اولیه و تجارب منفی اولیه
- بالابردن بینش مراجع نسبت به طرحواره هایش
طرحواره درمانی هیجانی
هیجانات بخش بسیار مهمی از زندگی انسان محسوب می‌شوند و بر تصمیم‌گیری‌های او تأثیر می‌گذارند. این هیجانات گاه غیر قابل کنترل می‌شوند و اختلالاتی را با خود به همراه می‌آورند. ابعاد طرحواره درمانی هیجانی با اختلالاتی همچون افسردگی و اضطراب ارتباط نزدیک دارند و می‌توانند آنها را کنترل و تنظیم کنند
طرحواره درمانی هیجانی مجموعه‌ای از ساختارهای روانی و روانشناختی را شامل می‌شود که بر شخصیت فرد را اصلاح می‌کنند و بر آن تأثیر می‌گذارند. طرحواره درمانی هیجانی در این راه از روش‌های درمان شناختی رفتاری نیز کمک می‌گیرد.
همزمان با فعال شدن هیجانات، افراد تفاسیر خاصی از آنها را در ذهن خود ایجاد می‌کنند و به دنبال آن راهبردهایی را برای کنار آمدن با آن هیجانات به کار می‌برند که همسان با همان تفاسیر هستند. یکی از مسائلی که در طرحواره درمانی هیجانی مورد بررسی قرار می‌گیرد این است که افراد هیجانات دیگران را چگونه تفسیر می‌کنند و چه واکنشی در مقابل آنها نشان می‌دهند.
طرحواره درمانی هیجانی به دنبال آن است تا شیوه‌ها و سبک‌ها مضری که به دنبال هیجانات ایجاد می‌شوند را در افراد درمان کند.
خلاصه و نتیجه گیری
- طرحواره در حقیقت یک ساختار عمیق عاطفی، شناختی و انگیزشی است که در اثر عدم پاسخ دهی مناسب به نیازهای هیجانی اولیه حاصل می‌شود.
- سه سبک مقابله‌ای اجتناب، جبران افراطی و تسلیم در واکنش به ذهنیت‌های طرحواره‌ای اتخاذ می‌شود.
- اگر طرحواره‌ای در اثر رویارویی با طرحواره برانگیزان‌ها فعال شود قدرت واقع بینی از فرد گرفته می‌شود.
- همه انسان‌ها طرحواره دارند تفاوت آن به شدت و نوع ناکامی آن نیاز بر می‌گردد.
- بالا بردن بینش و کشف و شناسایی مدل طرحواره هدف اسکیما تراپی است.
- طرحواره متعادل منبع رشد است و عدم تعادل طرحواره منبع آسیب روانی
- نظریه رشدی طرحواره درمانی 5 نیاز اصلی را برای بشر عنوان می‌کند.
