QEEG یا نقشه مغزی چیست؟
مغز از پیچیده‌ترین و مهم‌ترین اعضای بدن است. از وظایف مغر می‌توان به کنترل رفتار های ارادی و غیر ارادی، قدرت تفکر و قدرت تصمیم گیری و به عبارتی همه فعالیت های بدن اشاره کرد. برای علم پزشکی و بشریت، شناخت مغز از مهم‌ترین اتفاقات ممکن است چون آسیب‌ها و بیماری‌های مغزی به روی سلامت فرد و جامعه تاثیرات بسیار زیادی را می‌گذارد.
با پیشرفت علم و تکنولوژی بشر توانایی زیادی برای شناخت مغز پیدا کرده علاوه بر توانایی، پزشکان و ابزارهای پزشکی هم در تشخیص ساختار و کارکرد مغز به کمک بشر آمده‌اند. نقشه برداری رنگی مغز یا QEEG یکی از این ابزار است. در ادامه به بررسی این ابزار پیشرفته می‌پردازیم. همراه ما در سایت آموزشی و پژوهشی رابینیا باشید.
مغز انسان
مغز انسان مانند هر عضو دیگر بدن از سلول هایی تشکیل شده است که این سلول ها در مغز اسم خاصی دارند و به آن ها نورون گفته می شود. نورون ها از طریق جریان الکتریکی با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و به یکدیگر پیام ارسال می کنند. این جریان الکتریکی مانند هر جریان الکتریکی دیگر قابل اندازه گیری است و می توان جریان الکتریکی را از طریق سطح جمجمه ثبت کرد.
نوار مغزی
اگر ارتباط بین سلول‌های مغزی به دلایل مختلف مثل ضربه‌های مغزی قطع شود و یا با اختلال روبرو شوند، جریان الکتریکی که به طور طبیعی وجود دارد تغییر پیدا می‌کند. جریان الکتریکی مغز با نوار مغزی قابل اندازه‌گیری می‌باشد.
ثبت جریان مغز از طریق جمجمه را نوار مغزی یا EEG می گویند. این نوار مغزی همانطور که می تواند جریان طبیعی را نشان دهد، جریان غیر طبیعی را هم نشان می دهد. اختلالاتی مانند تشنج، التهاب مغزی، افسردگی، اختلالات یادگیری و اختلال وسواس از آسیب هایی هستند که امواج مغزی را دستخوش تغییر می کند.
ارتباط EEG و qeeg چیست؟
همانطور که در بالا ذکر شد، امواج مغز به وسیله نوار مغزی اندازه گیری شده و نتایج آن به شکل دامنه نوسان امواج است. اگر جریان الکتریکی مغز طبیعی باشد، امواج به وجود آمده بدون خرابی و منظم است ولی اگر مشکلی وجود داشته باشد امواج به شکل نامنظم نمایش داده می‌شوند. ولی در QEEG به شکل دیگری است و این امواج توسط دستگاهی به داده های عددی تبدیل می شود و این داده های عددی تصویر رنگی از مغز را به ما ارائه می دهند.
در ابتدا کلام نوار مغزی به روی سر بیمار قرار می‌گیرد و پس از آن 19 نوار مغزی از او گرفته می‌شود. اگر دستگاهی که نوار مغزی را ثبت می‌کند مجهز به نرم‌افزار QEEG باشد، طی عملیات‌های پیچیده ریاضی این امواج را به داده های عددی تبدیل می کند. در
این مرحله دستگاه امواج اضافی مانند تپش قلب، حرکات چشم و فعالیت عضلات را که نوعی داده های اضافی حساب می‌شوند و کاربردی ندارند را حذف می کند. در نتیجه نمایش یک سری تصویر از مغز به شکل رنگی روی مانیتور نشان داده می شود که به آن نقشه مغزی می گویند.
تست qeeg چگونه انجام می شود؟
نحوه انجام این تست بسیار راحت است. فردی که تست به روی او انجام می‌شود، به روی مبل راحتی می‌نشیند و کلاه مخصوص نقشه برداری مغز به روی سر او قرار می‌گیرد. پس از آن الکترود هایی روی کلاه قرار گرفته و سیم هایی به این الکترود ها وصل می شود. همچنین دو الکترود مخصوص روی لاله های گوش فرد قرار می گیرد. بطور معمول این تست بیست تا چهل دقیقه طول می کشد.
این سیم ها اطلاعات امواج الکتریکی را به دستگاهی که در آن امواج به اطلاعات عددی QEEG تبدیل می‌شود، منتقل می‌کند. برای انتقال بهترین امواج از نوعی ژل بدون رنگ بدون بو که به راحتی با آب قابل شست و شو است و قابلیت رسانایی دارد، استفاده می شود. این ژل زیر الکترود ها قرار می گیرد یعنی برای مثال ژل روی لاله گوش زده شده سپس الکترود مربوطه روی آن قرار می گیرد.
انواع نقشه های مغزی
نقشه مغزی عوامل مختلفی دارد که در شرایط متفاوت از فرد گرفته می شود. انواع نقشه ها به شرح زیر هستند:
1. نقشه برداری در حین انجام فعالیت
در این نوع از نقشه برداری فعالیت مغز در طول یک و یا چند روز ثبت می‌شود، به این دلیل که باید فعالیت مغز در طول شبانه روز بررسی شود. در این نوع تست روی سر فرد الکترودهایی قرار داده می‌شود و یک دستگاه ضبط امواج قابل حمل به فرد وصل می شود تا پس از ثبت کامل اطلاعات آن اطلاعات را در اختیار پزشک قرار دهد.
2. نقشه برداری مغزی در حین خواب
در نوع دیگر، نقشه برداری در حالت خواب از مغز اتفاق می افتد زیرا در حالت نقشه برداری مغزی معمولی اطلاعاتی که پزشک متخصص مغز و اعصاب می خواهد در اختیار وی قرار داده نمی شود و این نوع اطلاعات کامل تری را در اختیار پزشک قرار می دهد. در این نوع تست از فرد خواسته می شود که شب قبل از ازمایش بیدار بمانند تا پزشک از خواب بودن بیمار اطمینان کامل حاصل کند.
3. نقشه برداری مغزی معمولی
از رایج‌ترین نوع نقشه برداری مغز می‌توان به این مورد اشاره کرد. انجام این تست بین 20 الی 40 دقیقه طول می‌کشد. برای انجام این تست فرد باید آرام بنشیند و چشمان خود را باز و بست کند و نفس عمیق بکشد. امکان دارد در انتهای تست یک چراغ چشمک‌زن به روی صورت فرد قرار داده می‌شود تا اثرات آن به روی فعالیت‌های مغز بررسی شود.
بررسی نتایج QEEG چگونه است؟
در این قسمت به بررسی نتایج این تست می‌پردازیم. تعدادی از افرادی که سلامت مغزی آن ها به طور کامل تایید شده و به عبارتی این جمعیت نرمال حساب می شوند، جمع آوری شده و از آن ها این تست گرفته می شود و به عنوان اطلاعات پایه این تست قرار می گیرد.
پس از آن پزشک با تطبیق اطلاعات به دست آمده با اطلاعات جمعیت نرمال، اختلالات احتمالی در عملکرد نواحی مختلف مغز را بررسی کرده و تشخیص می دهند. البته با توجه به اینکه فعالیت الکتریکی مغز با افزایش سن تغییر می کند، این جامعه معیار با توجه به سن افراد تقسیم بندی می شود و هر فرد را با توجه به محدوده سنی می سنجند.
دلیل نامگذاری نقشه برداری مغزی
طبق گفته‌های بالا نتایج به دست آمده بر اساس جمعیت نرمال است. اگر فعالیت مغزی فرد مثل جمعیت نرمال باشد رنگ سبز نمایش داده می‌شود که نشان‌دهنده کارکرد طبیعی و نرمال مغز است. ولی اگ فعالیت مغزی از نرمال بیشتر باشد، مشخص می‌شود که در عملکرد مغز مشکلی به وجود آمده و با رنگ‌های زرد، نارنجی و قرمز دیده می‌شود.
از طرف دیگر اگر امواج از میزان طبیعی کم تر باشد که باز هم نشان دهنده مشکلاتی در عملکرد مغز است نرم افزار این بار مغز را با دو رنگ آبی و بنفش را نشان می دهد.
کاربرد نقشه مغز برای درمان بیماری ها
از این روش برای تشخیص و پیگیری روند درمان استفاده می شود اما کاربردهای دیگری نیز دارد. باتوجه به اطلاعاتی که از این تست به دست می‌آید به تعیین فعالیت مغز، بهبود حافظه، تقویت تمرکز و کاهش افسردگی کمک می‌کند . اهداف تشخیصی درمانی که می‌توان برای این روش نام برد به شرح زیر است:
- تشخیص زودهنگام اختلالات خواب مثل پرخوابی، بی خوابی، کابوس‌های شبانه و راه رفتن در خواب
- تشخیص زودهنگام اختلالات عملکردی مغز مثل اختلال یادگیری و اختلالات اضطرابی مثل فوبیا
- بررسی خطر آسیب های مغزی مانند ضربه، تشنج و خونریزی های مغزی
- بررسی مغز بیمار و پیدا کردن نقاط مورد نظر قبل از انجام عمل جراحی
- ارزیابی تاثیر داروها بر روی روند درمان و پیش بینی پاسخ فرد به دارو
- تشخیص زودهنگام اختلالات خلقی مثل افسردگی و دوقطبی
- ارزیابی تغییرات روانی فرد در حالت کم کاری یا پرکاری مغز
- تشخیص زودهنگام اختلالات صرع و سکته مغزی
- تشخیص زودهنگام اختلال بیش فعالی
مزایای تست qeeg چیست؟
- در بسیاری از بیماری ها مانند سکته مغزی، بیش فعال و افسردگی هنگامی که در مرحله ابتدایی هستند، پزشک می‌تواند با بررسی در مورد این بیماری، در مورد پیشرفت این بیماری در آینده حدس زده و مطابق این حدس درمان را ادامه دهد.
- بیماری‌هایی نظیر افسردگی، اضطراب یا بیش فعالی کودکان که بررسی آنها از طریق تست‌های دیگر ممکن نیست در نقشه برداری مغزی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
- حتی افرادی که سالم هستند با انجام این تست می‌توانند عملکرد مغز خود را بررسی کرده و از احتمال ابتلا به اختلالاتی مثل آلزایمر در آینده بررسی شوند.این تست بدون استفاده از هیچ گونه اشعه ای انجام می شود. به همین دلیل در کودکان و زنان باردار نیز قابل انجام است
- در این تست صرفاً از ظاهر مغز تصویر برداری نمی شود بلکه به بررسی عملکرد و فعالیت مغز می پردازد.
- در این تست از هیچ دارویی استفاده نمی شود و بدون اینکه ماده وارد بدن شود تست انجام می شود.
- این تست در مقایسه با تست های تشخیصی دیگر از نظر هزینه مقرون به صرفه تر است.
عوارض QEEG
این تست بی خطر و بدون درد بوده و فقط به هم ریختگی مو و خستگی را به همراه دارد. ممکن است در ناحیه لب و انگشتان سوزن سوزن شدن و یا سنگینی در سرتان را احساس کنید. در بعضی موارد در محل اتصال الکترودها به بدن خارش احساس می‌شود که اصلا جای نگرانی نیست.
در برخی از افراد مانند کسانی که صرع دارند احتمال تشنج در این حین انجام تست وجود دارد بنابراین در هنگام انجام تست پرستاری در کنار آن ها قرار داده می شود تا از خطرات احتمالی جلوگیری شود.
نکات مهم پیش از نقشه برداری مغزی
- در صورت امکان تا بیست و چهار ساعت قبل از انجام نقشه مغزی از مصرف دارو خودداری کنید؛ اما اگر مجبور به استفاده از آن هستید حتما داروی مصرفی و دوز مصرف شده را با پزشک خود در میان بگذارید.
- قبل از انجام نقشه مغزی سر خود را ۲ مرتبه با شامپو شسته و از تمیزی سر، پیشانی و لاله‌گوش اطمینان حاصل کنید و سپس سر خود را خشک کنید.
- از مصرف هر گونه نوشیدنی الکلی و کافئین دار مانند چای یا قهوه و کشیدن سیگار تا دو ساعت قبل از انجام نقشه مغزی خودداری کنید.
- برای اینکه نتیجه نقشه مغزی به‌درستی ثبت شود، گوشی موبایل خود را خاموش کنید تا امواج موبایل روی مغز تاثیر نگذارد.
- از استفاده از هر گونه ژل، نرم کننده و حالت دهنده برای مو و همچنین مواد آرایشی بر روی پیشانی اجتناب کنید.
- قبل از انجام تست حتما استراحت کنید و به اندازه کافی بخوابید و از هر گونه استرس و اضطراب دوری کنید.
- هرگونه زیورالات و گوشواره مربوط به گوش قبل از انجام تست در آورده شود.
