بازی درمانی در کودکان

بازی درمانی در کودکان

یکی از روش‌های درمانی در کودکان، بازی درمانی است. در این درمان به جز اختلالات روانی و مشکلات اضطرابی کودکان، افزایش توانمندی و سازگاری کودکان هم کمک می‌شود. روانشناس با پیاده‌سازی بازی درمانی، به احساسات، عواطف و رفتارهای درونی کودک پی برده و به والدین در تربیت و رشد سالم فرزندشان کمک می‌کند.

بازی درمانی هم به صورت گروهی و هم به صورت فردی اجرا می‌شود. از مزایای بازی درمانی می‌توان به این مورد اشاره کرد که والدین در منزل نیز می‌توانند آن را انجام دهند. والدین از بازی‌های مختلف در جهت ارتقای توانمندی‌های جسمی، ذهنی و ارتباطی فرزندشان استفاده می‌کنند.

این نکته قابل ذکر است که بازی درمانی که مشاوران متخصص انجام می‌دهند بسیار تاثیرگذارتر است. در ادامه به بررسی بازی درمانی می‌پردازیم، همراه ما در سایت آموزشی و پژوهشی رابینیا باشید.

بازی و اهمیت بازی

به راحتی از کنار بازی کودکان خود عبور نکنید. کودکان در بازی‌های خود نیازهای حسی حرکتیشان را برآورده می‌سازند و تخلیه انرژی در بازی باعث افزایش آرامش کودک می‌شود.

اگر این انرژی امکان بروز پیدا نکند، احتمالا به اضطراب، افسردگی و پرتحرکی تبدیل می‌شود. بازی کودکان دقیقا به اندازه تغذیه، امنیت، صمیمیت برای رشدشان لازم و ضروری است. ویژگی‌های رفتاری کودکان در بازی آنها قابل ردیابی و تشخیص است.

بازی درمانی چیست؟

بازی درمانی به قصد ارتقا و بهبود وضعیت روانی و ذهنی کودکان طراحی شده است. همانطور که می‌دانید کودکان ظرفیت کمی در رابطه با پردازش هیجانات از خود دارد و با استفاده از بازی درمانی یک بستر ایجاد می‌شود تا کودکان بتوانند احساسات و هیجانات خود را به درستی ابراز کنند.

این کار نه تنها به پیشگیری از اختلالات روانی دوران کودکی کمک بسیاری می‌کند بلکه می‌تواند فرصت رشد روانی بیشتری را نیز در اختیار فرزندان قرار بدهد.

همینطور زمانی که کودکان با یک بحران یا رویداد آسیب زا مثل آزار و یا تجاوز جنسی روبه‌رو می‌شوند بازی درمانی به آن‌ها کمک می‌کند تا با ابراز هیجانات خود در روند بازی تنش‌های کمتری را تجربه کنند و روش‌های مناسب کنار آمدن با مشکل خود را یاد بگیرند.

ساختار کلی جلسات بازی درمانی

بازی درمانی به صورت هفتگی برگزار می‌شود که هر جلسه به مدت 30 الی 60 دقیقه زمان می‌برد. فاکتورهای مختلفی می‌توانند در میزان طول درمانی که درمانگر برای فرزندتان تعیین می‌کند تأثیر گذار باشد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به میزان پاسخ‌دهی کودک به این درمان و نوع مشکل او اشاره کرد.

در جلسات فردی کودک به تنهایی با درمانگر در فرآیند بازی قرار می‌گیرد. ولی در جلسات گروهی کودکان دیگری نیز حضور دارند که کودک با آن‌ها نیز بازی کرده و نحوه تعاملات او توسط درمانگر زیر نظر گرفته می‌شود.

دو رویکردی که متخصصان در بازی درمانی ارائه می‌دهند دو دسته است:

1. دسته اول درمانگرانی هستند که نقش فعالی در جلسات دارند و سعی می‌کنند بازی‌ها را به سمت اهداف خاصی هدایت کنند.
2. دسته دوم بیشتر مشاهده‌گر هستند و به طور غیر مستقیم با مشاهدات عمیق به دنبال کسب شناخت بیشتر از کودک می‌باشند.

مراحل بازی درمانی

پس از شروع بازی کودک با وسیله‌های بازی، روانشناس گفتار و اعمال کودک را زیر نظر گرفته و بررسی می‌کند. با توجه به نگرانی‌های کودک درمانگر تفسیر و نتیجه گیری می‌کند.

در آخر هم یک راه‌حل مناسب به والدین ارائه می‌دهد. به صورت کلی جلسات بازی 6 مرحله دارد که در ادامه به توضیح آنها می‌پردازیم.

1. مصاحبه

در ابتدا درمانگر با شما راجع به پیشرفت‌ها و عملکرد کلی کودک و مشکل صحبت می‌کند و ممکن است با کودک نیز گفت‌وگویی داشته باشد.

2. ارزیابی

روانشناس قبل از شروع درمان وضعیت کودک شما را در شرایطی متفاوت مشاهده می‌کند. مثل زیر نظر گرفتن کودک در حین نقاشی یا بازی، تا بتواند بهترین و مناسب‌ترین روش درمانی را انتخاب کند.

3. آشناسازی

برای کاهش استرس کودک و ایجاد آرامش، درمانگر کودک را در جریان مراحل و اتاق درمان قرار می‌دهد. بر اساس مشکل کودک این مرحله متفاوت خواهد بود.

4. پذیرش

در مرحله پذیرش، درمانگر سعی می‌کند تا وضعیت کودک را مشخص کند و در فرایند آزمایش قرار دهد. در این مرحله کودک به درمانگر اعتماد می‌کند و آماده تغییر می‌شود.

5. رشد

مرحله رشد مهم‌ترین مرحله درمان است. کودک در این مرحله در حد فهمش مشکل را می‌شناسد و می‌تواند با آن برخورد کند.

6. پایان

آخرین مرحله درمان برای کودکان دشوار است چرا که آن‌ها می‌خواهند نتیجه کار را بفهمند.

انواع روش‌های بازی درمانی

امروزه روش‌های مختلف و بسیار متنوعی برای اجرای بازی درمانی طراحی شده است. ما در ادامه به چند نمونه از آن‌ها اشاره کرده‌ایم.

استفاده از روش تقلید در بازی درمانی

کودکانی که سن کمی دارند بسیار از والدین خود تاثیر می‌گیرند و مدام رفتارهای والدین را تقلید می‌کنند. درمانگر در بازی درمانی به کمک تقلید، از کودک می‌خواهد تا نقش یکی از والدین را در قالب بازی اجرا کند.

این کار باعث می‌شود که او راحت‌تر بتواند احساساتش را در مورد پدر و مادر ابراز کند و ترس و نگرانی‌های خود را در جریان بازی به نمایش بگذارد.

استفاده از بازی‌های نمادین و سایر بازی‌های پرورش خلاقیت

کودکان بیش از هر زمان دیگری برای پرورش خلاقیت آماده هستند. درمانگر برای اینکه بتوانند این ویژگی را در آن‌ها رشد دهند از بازی‌های نمادی استفاده می‌کند. در جریان این بازی‌ها از کودک خواسته می‌شود که با تخیلات خود یک موقعیت خاص را شرح دهد یا به کمک اشیای ساده و کاردستی‌های بسیار آسان مواردی نظیر هواپیما و ماشین را تجسم کرده یا بسازد.

همچنین استفاده از انواع فعالیت‌های هنری در جریان بازی‌ها نظیر نقاشی، خمیر بازی، شن بازی و … نیز می‌توانند در پرورش خلاقیت نقش بسیار مؤثری داشته باشند.

استفاده از بازی‌های فیزیکی

در زمان بازی‌های فیزیکی اعضای بدن کودک نیز درگیر می‌شود که اگر او از کسالت و تنبلی که به خصوص در دوران مدرن با رواج انواع بازی‌های مجازی و کامپیوتری شایع شده در امان باشد. به همین دلیل در این بازی کودک و درمانگر یک بازی که نیاز به جست و خیز و فعالیت بدنی دارد را با هم انجام می‌دهند.

 

 

کودک در بازی درمانی چه چیزهایی می آموزد؟

1. حرکت به سمت واقعیت

کودک در دنیای خود از خیالات زیادی استفاده میکند و درک صحیحی از میزان قدرت خود ندارد. زمانی که در بازیهای ساختار یافته متخصصین قرار می‌گیرد؛ می‌تواند ذره ذره تخمین مناسب‌تری از توانایی‌های خود کسب کند.

2. ارتباط مابین بازی

حضور در بازی، درک نوبت، فراگیری مهارت حل مساله و… به اجتماعی شدن کودک و درک ارتباط مابین بازی کودک کمک می‌کند. در حالی که تمرین‌ها و نظریه‌های مختلفی در بازی درمانی استفاده می‌شود، موضوع اصلی در همه انواع آن تجربه‌ها، احساسات و میل‌هاست.

3. اهمیت احترام

انسان نیازمند پذیرش احترام از سمت دیگران است؛ همانطور که کودکان رشد می‌کنند این نیازمندی‌ها به نسبت عزت نفس تغییر می‌کند. کودک در بازی‌ها می‌تواند با کسب پیروزی به اعتماد به نفس بیشتر و در نتیجه استقلال بیشتری دست یابد.

بازی درمانگر خوب را از کجا بشناسیم؟

انتخاب درمانگر مناسب از مهم ترین موضوعاتی است که والدین باید در آن دقت بسیاری لحاظ کنند. افراد زیادی تنها به مشورت دوستان و دیگر والدین بسنده می‌کنند و پشیمانی چیزیست که نصیبشان می‌گردد. در ادامه به برخی ویژگی‌های درمانگر خوب پرداخته‌ایم.

1.  درمانگر در طول درمان و هنگام کار با کودکان، باید بپذیرد که کودک دلایلی برای هر آنچه که انجام می‌دهد دارد و مسائل زیادی وجود دارد که ممکن است برای کودک مهم باشد. در حالی که قادر نیست آن‌ها را با درمانگر خود در میان بگذارد.
2.  اگر کودک تمایل به بازی نداشته باشد، مشاور باید او را تشویق کند، اگر کودک ساکت بماند و بازی نکند، مشاور بازی با اسباب بازی ها را شروع می‌کند و بتدریج از کودک دعوت می‌کند که در بازی شرکت کند.
3.  درمانگر خوب فردیست که بتواند شرایطی را فراهم کند که کودک به او اعتماد کند. یک درمانگر خوب به کودک شما آزادی عمل می‌دهد و به سادگی کودک را به خاطر اشتباهاتش مورد سرزنش قرار نمی‌دهد.
4.  به نکات مورد اهمیت کودک توجه می‌کند. به کودک اجازه می‌دهد احساساتی را که نمی‌خواهد بروز ندهد و یک ارتباط دوستی با کودک برقرار می‌کند.
5.  برای این که درمانگر در بازی درمانی موفق باشد، باید دارای ویژگی‌هایی چون قابل اعتماد بودن، پذیرا بودن و احترام به کودک باشد.

بازی درمانی چه زمانی مفید است؟

تشخیص اختلالات احتمالی

همانطور که در ابتدای مقاله به آن اشاره کردیم، کودکان نمی‌توانند مفاهیم را انتقال دهد پس با بازی درمانی به سادگی می‌توان به احساسات درونی و رفتارهای ناسالم پی برد. با این روش تشخیص زودتر صورت گرفته و به درمان موثرتر کمک شایانی می‌شود.

تشخیص اختلالی مانند اوتیسم در سنین پایین به میزان قابل توجهی در بهبود بیماری موثر است. فرزند بالای 5 سال شما ممکن است مشغول بازی‌های حسی حرکتی شود که در این شرایط احتمالا مبتلا به اختلال اوتیسم تشخیص داده می‌شود.

افزایش قدرت سازگاری و آموزش کنار آمدن

برخی از کودکان به هیچ وجه قوانین بازی را رعایت نمی‌کنند که در این زمان درمانگر با تشویق و به وجود آوردن فضایی مناسب و امن به کودک رعایت قانون را آموزش می‌دهند. حالا به کودک هیچ اضطرابی وارد نشده و راه‌های مختلف کنار آمدن را می‌آموزد.

پیشگیری از اختلالاتی مانند وسواس

مشاوران کودک از بازی درمانی که نوعی روان درمانی است، برای درمان اختلالات کودکان و مخصوصا وسواس استفاده می‌کنند. در واقع درمانگر با انتخاب بازی‌های مناسب از بروز و پیشروی برخی اختلالات در بزرگسالی جلوگیری می‌کند.

به علاوه به والدین نیز درباره این بازی‌ها توضیحاتی داده می‌شود که آن‌ها بتوانند در موقعیت‌های دیگر نیز از آن‌ها بهره ببرند. مثلا کودکانی که وسواس دارند تمایل کمتری به خمیر بازی، گل بازی یا بازی‌های مشابه دیگر دارند. درمانگر با انتخاب صحیح اسباب بازی این مشکل را حل می‌کند

قدرت مواجهه با مشکلات و کاهش اضطراب

یکی از مهم ترین و اساسی ترین نکاتی که می‌تواند به رشد سالم یک فرد در زندگی بزرگسالی منجر شود؛ داشتن قدرت حل مسئله است.

هروقت کودک بتواند از طریق مواجه صحیح با مشکلات و رویدادهایی که موجب هیجان و اضطراب او شده‌اند روبه‌رو شود، می‌تواند با تنش حاصله از آن نیز مقابله کند. کودک اگر نتواند هنگام رویارویی با اضطراب راهی منطقی برای خود پیدا کند، دچار ترس و دلهره خواهد شد.

استفاده از بازی درمانی در خانه

استفاده از بازی درمانی تنها به جلسات مشاوره کودک محدود نمی‌شود. بسیاری از والدین می‌توانند از بازی‌های مختلف در جهت ارتقای توانمندی‌های جسمی، ذهنی و ارتباطی فرزندشان بهره ببرند و به نوعی بازی درمانی را در خانه نیز اجرا کنند.

در ادامه به چند نمونه از فعالیت‌هایی که والدین در این خصوص می‌توانند انجام دهند اشاره خواهیم کرد.

1. آموزش قوانین و مهارت‌های ارتباطی در جریان بازی

تعدادی از کودکان در رعایت قوانین نانوشته در دنیای اجتماعی اشکال دارند. مثلا اگر کودک شما کمی بیش فعال باشد نمی‌تواند نوبت را رعایت کند و دائماً وسط حرف دیگران می‌پرد.

به جای اینکه دائماً به او گوشزد کنید نباید این کار را انجام دهد یا به جای اینکه دائما او را سرزنش کنید، می‌توانید مواردی که کودک باید رعایت کند را به عنوان قوانین یک بازی مطرح کنید و تنها زمانی به فرزندتان پاداش دهید یا او را برنده اعلام کنید که او بتواند آن‌ها را رعایت نماید.

2. آموزش نکات درسی در قالب بازی درمانی

اگر کودک شما مشکلی در یادگیری مفاهیم درسی دارد تلاش کنید بدون سرزنش با استفاده از ابزارهای کمکی و در قالب یک بازی آن را به فرزندتان آموزش بدهید. بررسی‌ها نشان می‌دهد اکثر کودکان در این شرایط بیشترین بازدهی و عملکرد ذهنی را از خود نشان می‌دهند.

برخی از پدر و مادرها فکر می‌کنند جدیت در آموزش درس به کودک به معنای سخت‌گیری بسیار یا ایجاد فضایی خشک و غیر قابل انعطاف است. این در حالی است که کودکان اکثراً در این فضا احساس استرس و اضطراب می‌کنند و عملکرد خود را از دست می‌دهند.

3. تقویت هوش هیجانی کودک و ارتقای همدلی

هوش هیجانی به معنای توانایی فرد در تشخیص انواع احساسات و هیجانات، تفکیک آن از یکدیگر و تشخیص آن‌ها در خود و سایر افراد است. همینطور همدلی به معنای این است که فرد بتواند دنیا را از دریچه چشم دیگری نگاه کند و احساسات او را درک نماید. هرچقدر هوش هیجانی و همدلی بیشتر تقویت شود فرد در تعاملات اجتماعی موفق‌تر عمل خواهد کرد.

برای اینکه بتوانید این عوامل را در فرزندتان پرورش دهید می‌توانید از بازی‌های نمایشی کمک بگیرید. در جریان نمایش شما می‌توانید از کودک بخواهید که خود را جای افراد مختلف با احساسات متفاوت بگذارد و نقش آن‌ها را ایفا کند.

این امر به او کمک می‌کند که بتواند انسان‌ها و عواطفشان را در شرایط مختلف بیشتر درک کند و همدلی قوی‌تری را در خود پرورش دهد.