دوره آموزشی درمان سوگ و داغدیدگی به همراه پروتکل های درمانی

مفهوم و تعبیر سوگ و داغدیدگی چیست؟

سوگ و داغدیدگی به معنای احساسات و واکنش‌هایی است که به دنبال از دست دادن شخص یا چیزی که برای یک گروه خاص اهمیت دارد، به وجود می‌آید.

سوگ می‌تواند منجر به مشکلات جسمی و روحی شود و تأثیراتی بر ابعاد عاطفی، رفتاری، فلسفی یا اجتماعی فرد داشته باشد. سوگ یکی از عواملی است که ممکن است غم و اندوه را ایجاد کند.

گریه نیز بخشی از واکنش‌های طبیعی درونی سوگ است و نشان‌دهنده تحریک عواطف است. اگر گریه بیش از حد باشد، ممکن است به مشکلات جسمی و روحی انجامیده باشد.

متداول است که رفتارها و عملکردهای مردم در زمینه سوگ و داغدیدگی در اختلاف فرهنگ‌ها و تقالید مختلف کشورها متفاوت باشد.

کودکان به عنوان آینده جامعه به عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر جامعه مورد توجه قرار می‌گیرند. تربیت و پرورش کودکان اساسی است و حفظ حقوق و شئونات آنها نیز بسیار اهمیت دارد.

کودکان داغدیده نیز به دلیل ضعف و نیازهای ویژه‌ای که دارند، نیاز به حمایت و مراقبت ویژه دارند. تا رشد کامل و بلوغ خود به آنها ادامه یابد.

مسئله داغدیدگی یک پدیده اجتماعی است که در جوامع انسانی از گذشته وجود داشته و به اختلاف‌های جامعه‌ها در تعامل با کودکان داغدیده برمی‌گردد. در این زمینه، برخی اجتماعات به ترحم و مهربانی نسبت به کودکان داغدیده تأکید دارند، در حالی که دیگران ممکن است به این گروه از کودکان بی‌توجهی کنند.

کودکان داغدیده نیاز به حمایت و عشق دارند زیرا در زمانی که به والدان خود نیاز دارند، این حمایت را از دست داده‌اند. تربیت و رشد روانی و عاطفی آنها نیاز به توجه ویژه دارد.

مهم‌ترین چالش مربوط به کودکان داغدیده، تعلیم و تربیت آنها به نحوی است که آنها بتوانند در آینده به انسان‌های مفید و مثمر تبدیل شوند. این چالش نیازمند توجه به نیازها و ظرفیت‌های خاص کودکان داغدیده است تا بتوانند به جامعه کمک کنند و از ابزار خصوصی به اجتماع تبدیل نشوند.

عنوان مثال، برخی از این کودکان پس از از دست دادن والدان خود، استعدادهای خاصی در زمینه هنر، علوم، ورزش یا توانایی‌های اجتماعی دارند که اگر به درستی شناسایی و توسعه داده شوند، می‌توانند به منابع اجتماعی و اقتصادی جامعه کمک کنند.

اما اگر کودکان داغدیده به نسبت از این امکانات محروم بمانند و به دنبال حمایت، مراقبت و راهنمایی نباشند، ممکن است احساس خیانت و بی‌توجهی به جامعه کنند. این احساسات منفی می‌توانند به دشمنی و خصومت نسبت به جامعه و اجتماع منجر شوند. برخی از افراد داغدیده در آینده ممکن است با اقداماتی که جامعه را آسیب می‌زند، انتقام خود را جستجو کنند.

بنابراین، اهمیت حمایت از کودکان داغدیده و توجه به نیازها و استعدادهای آنان نمی‌تواند اغفال شود. جامعه مسئولیت دارد که به این گروه از کودکان توجه کند و آنها را به عنوان منابع ارزشمند و توانمند بشناسد.

مسائل مربوط به حقوق کودکان داغدیده نیز بسیار مهم هستند. این حقوق شامل حقوق مادی و معنوی، حق به تربیت و تعلیم، حق به عشق و اعتنا، و حق به توجه و حمایت می‌شوند. تضمین این حقوق اساسی برای تضمین رشد سالم و مثبت این کودکان ضروری است.

در نهایت، اهمیت اجتماعی و انسانی کودکان داغدیده نیازمند توجه و تعهد از سوی تمام افراد جامعه است. توسعه و رشد جامعه تنها زمانی ممکن است که به نیازها و حقوق این گروه از کودکان توجه کرده و آنها را در مسیر صحیح تربیت و پرورش دهیم.

شاید موضوعی که کمتر توجه می‌یابد، بحث در مورد چگونگی مواجهه کودکان داغدیده با مرگ والدین خود باشد. این پدیده در روانشناسی به عنوان “سوگ” یا “داغدیدگی” شناخته می‌شود. این یک مسئله است که اگر به درستی رسیدگی نشود، می‌تواند کودک را به اختلالات استرس پس از آسیب و در نتیجه اختلالات روانی دیگر منجر کند. به همین دلیل در این کتاب تلاش شده است تا به زبانی ساده و روان، مسئله سوگ را مورد بررسی قرار دهیم و چگونگی مواجهه با آن را تشریح کنیم.

سوگ یک پدیده انسانی چند جانبه و شخصی است که تأثیرات گسترده‌ای روی کودکان داغدیده دارد و در طی زمان تکامل می‌یابد. این پدیده معمولاً به پاسخ‌های پیچیده‌ای اشاره دارد که پس از تجربه جدایی از یک عزیز و به ویژه پس از از دست دادن و مرگ یک عزیز به وجود می‌آید. سوگ در واقع به حالت ذهنی ناشی از این مرگ‌ها اطلاق می‌شود.

همچنین، سوگواری به فرآیند تسکین سوگ اشاره دارد. مدت زمان سوگ در میان افراد و فرهنگ‌ها متفاوت است. این فرآیند به طور معمول تا ۶ ماه تا یکسال طول می‌کشد و ممکن است برخی از نشانه‌ها و علائم حتی تا دو سال بعد از مرگ ادامه داشته باشد. با این حال، سوگ نهایتاً به پایان می‌رسد و شخص به زندگی عادی باز می‌گردد.

سوگ در کودکان پدیده‌ای نادر نیست و کودکان ممکن است در طول زندگی خود در مواجهه با مرگ مختلفی، حتی به جز مرگ والدین یا نزدیکان، قرار بگیرند. به عبارت دیگر، این پدیده ممکن است ناشی از رویدادهای مختلف در زندگی کودکان باشد، حتی اگر از نظر بزرگان این مسائل به نظر بی‌اهمیت بیایند. زیرا کودکان اغلب ناتوانی دارند تاکیه کنندی کنند تا احساسات و افکار داخلی خود را به صورت کلامی بیان کنند. این موضوع به عبارت دیگر نیاز به درک کودکان سوگوار و ارائه حمایت از طرف بزرگ‌ترها را افزایش می‌دهد.

داغدیدگی در کودکان و نوجوانان یکی از موضوعات مهم در روانشناسی کودکان است که به تازگی توجه بسیاری از پژوهشگران و متخصصان در دانشگاه‌ها جهانی را به خود جلب کرده است.
آیا کودکان داغدیده با مشکلات مواجه می‌شوند؟ چه نوع مشکلاتی آینده آنها را تهدید می‌کند؟ آیا نیاز به خدمات روانشناختی ویژه دارند؟ آیا والدین، مراقبین و مربیان آنها نیازمند آموزش‌های روانشناختی خاصی هستند؟ چه نوع آموزش‌هایی مورد نیاز است؟ این سوالات و سوالات دیگر، متخصصان روانشناسی در مورد کودکان داغدیده را به تفکر می‌اندازد. وظیفه یک روانشناس در رابطه با کودکان و نوجوانان داغدیده، والدین و معلمان آنها چیست؟ آیا می‌توان به سادگی از این مسائل عبور کرد؟

در حالی که در کشورهای صنعتی مطالعات علمی بسیاری در زمینه کودکان داغدیده انجام شده و به این مسئله توجه ویژه‌ای شده است، اما در کشور ما هنوز این موضوع به میزان کافی جدی گرفته نشده است و مطالعات علمی جامعی در این زمینه انجام نشده است.

در فرهنگ اسلامی، توجه خاصی به مسئله یتیمان و کودکان داغدیده شده است. در کشور ما نیز خیرین و مردم عام در زمینه کمک به این کودکان تلاش می‌کنند، اما این تلاش معمولاً به نیازهای اولیه شامل مسائل اقتصادی محدود می‌شود. اکنون زمان آن رسیده که توجه به نیازهای روانی، اجتماعی و آموزشی این کودکان نیز در اولویت قرار گیرد و مؤسسات دولتی و غیردولتی در این زمینه تلاش‌های بیشتری انجام دهند.

در دهه‌های اخیر، کشور ما با فجایع طبیعی و انسانی مختلفی مواجه شده است. جنگ هشت ساله عراق علیه ایران، باعث شد تا تعداد زیادی از هموطنان ما از نعمت مهر و دعم والدین محروم شوند. زلزله شمال در سال ۱۳۶۹ تلفات سنگینی به بار آورد و زلزله بم در سال ۱۳۸۲ ویرانی قسمت‌های مهمی از شهر را به همراه داشت.

تصادفات رانندگی نیز با ایجاد تلفات جانی هر سال تعداد زیادی از هموطنان را از دست می‌دهد و موجب تک سرپرستی و بی سرپرستی کودکان می‌شود.

به علاوه، مرگ ناگهانی ناشی از بیماری‌های قلبی و دیگر بیماری‌ها به طور مکرر گزارش می‌شود. این واقعیت‌ها باعث می‌شوند مسئله کودکان داغدیده و خانواده‌های آن‌ها بسیار جدی‌تر از گذشته مورد توجه مسئولان، متخصصان، پژوهشگران و مؤسسات مرتبط قرار گیرد. وظیفه جامعه اسلامی در این زمینه رسیدگی جامع به کودکان داغدیده و خانواده‌های آن‌ها، مدارس آن‌ها و برنامه‌ریزی در زمینه تشخیص، پیشگیری و درمان اختلالات روانی آن‌ها می‌باشد.

با توجه به اینکه ایران در منطقه‌ای قرار دارد که به طور مکرر در معرض تهدیدات نظامی قرار می‌گیرد و از طرفی در خط زلزله واقع شده، پیش‌بینی‌های لازم در مورد فجایع و تأثیرات آن‌ها باید انجام شود تا پیامدهای آن‌ها مدیریت شده و کاهش یابد. از طرف دیگر، تأثیرات روانی جنگ بر کودکان و نوجوانان نیاز به توجه دارند و پیش‌بینی‌های لازم در زمینه پیشگیری، تشخیص و درمان اختلالات روانی این گروه از جمعیت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

در این راستا، تربیت و آموزش کارشناسان و متخصصان در زمینه روان‌شناسی کودکان داغدیده و نوجوانان بسیار حائز اهمیت است. باید برنامه‌های آموزشی مناسب و تخصصی برای افرادی که در این زمینه کار می‌کنند، تدوین و اجرا شود تا بتوانند به بهترین نحو به این گروه از کودکان و نوجوانان خدمت رسانی کنند.

همچنین، باید از تجربیات کشورهای دیگر در زمینه کودکان داغدیده بهره‌برد و از بهترین رویکردها و راهکارها در این زمینه استفاده نمود. بسیاری از کشورها تاکنون موفقیت‌های قابل توجهی در زمینه تأمین نیازهای روانی کودکان داغدیده و خانواده‌های آن‌ها کسب کرده‌اند.

در نهایت، توجه به مسائل کودکان داغدیده نه تنها وظیفه حکومت و نهادهای مربوطه است، بلکه وظیفه تمامی اقشار جامعه، از جمله مردم عام و خیرین است. همه ما مسئولیتی در قبال این کودکان داریم و باید تا حد امکان به آن‌ها کمک کنیم تا بتوانند به جامعه بهتری بزرگ شوند.

با ایجاد هماهنگی بین دولت، مؤسسات غیردولتی، متخصصان روان‌شناسی و جامعه به طور کلی، می‌توان مشکلات کودکان داغدیده را به مرور کاهش داد و آینده روشن‌تری برای آن‌ها ایجاد کرد. این وظیفه مشترک ماست تا به کودکان داغدیده امکان بهتری برای زندگی داشته باشند و از آسیب‌های روحی و اجتماعی جلوگیری کرد.

توجه به این موضوعات و ایجاد حمایت‌های لازم برای کودکان داغدیده نه تنها نمایانگر انسانیت و مسئولیت اجتماعی ماست بلکه می‌تواند به جامعه ما امید و سلامتی بیشتری را ارائه دهد.

داغدیدگی در کودکان و نوجوانان موضوع مهمی است که نیاز به توجه و مطالعه دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که فقدان والدین می‌تواند تأثیرات عمیقی بر روی سلامت روانی این گروه از جامعه داشته باشد. داغدیدگی به ویژه در مواقعی که به دلیل عوامل انسانی یا طبیعی والدین از دست می‌روند، تجربه سختی برای کودکان و نوجوانان است.

داغدیدگی یک جزء از چرخه زندگی است که بسیاری از افراد در طول دوران کودکی و نوجوانی‌شان تجربه می‌کنند. این تجربه در برخی موارد می‌تواند به خودی خود به کودکان کمک کند تا رشد کنند و تجربه‌ی جدیدی کسب کنند. اما در مواقعی که داغدیدگی به دلیل عوامل ناگهانی و ناراحت‌کننده ای اتفاق می‌افتد ممکن است کودکان به دشواری این تجربه را پذیرا باشند و نیاز به حمایت و کمک داشته باشند.

در برخی موارد، داغدیدگی می‌تواند به گونه‌ای تأثیر گذار باشد که منجر به مشکلات روانی متنوعی شود. برای مثال، بعضی از کودکان و نوجوانان داغدیده ممکن است علائم افسردگی و اضطراب را تجربه کنند. همچنین، داغدیدگی می‌تواند به اختلالات خلقی، مشکلات در یادگیری، و تغییرات در رفتار اجتماعی کودکان منجر شود.

اهمیت توجه به مسائل داغدیدگی در کودکان و نوجوانان آن است که این دوران از زندگی انسان به عنوان دوره‌ای حساس در توسعه‌ی شخصیت و سلامت روانی مطرح می‌شود. اگر مسائل داغدیدگی به درستی تشخیص داده نشوند و به موقع مورد حمایت و مراقبت قرار نگیرند، ممکن است تأثیرات مخربی بر روی رشد و توسعه این کودکان داشته باشند.

از این رو، تحقیقات و مطالعات علمی بیشتری باید در زمینه‌ی داغدیدگی و تأثیرات آن بر کودکان و نوجوانان صورت بگیرد تا راه‌های بهتری برای مداخله و حمایت از آنان تدوین شود. همچنین، آموزش و آگاهی بیشتری به والدین و مربیان در این زمینه ارائه شود تا بتوانند نقش مؤثری در پشتیبانی از کودکان خود ایفا کنند.

درمان سوگ و داغدیدگی

هر یک از ما در زندگی خود ممکن است با وقوع اتفاقات ناراحت‌کننده مثل از دست دادن عزیزان روبرو شویم. در چنین شرایطی، سوگ یکی از تجربه‌های طبیعی است که ما باید از آن بگذریم. دکتر جینسگال تأکید دارد که اگر مردم سوگ خود را به درستی تجربه و تعامل کنند، این فرآیند می‌تواند به تدریج به بهبود و التیام منجر شود. نحوه مواجهه با سوگ از طرف هر فردی متفاوت است و به عواملی مانند نحوه وقوع مرگ، رابطه با عزیزان مرحوم، تجربیات شخصی، شخصیت فرد، و حمایت محیط اطرافیان بستگی دارد.

درمان مراحل سوگ

دکتر الیزابت کوبلر در سال 1969 مراحل مختلف سوگ را مطرح کرد. این تقسیم‌بندی بر اساس تجربیات او با بیماران مبتلا به سرطان ارائه شده و به نظر بسیاری از روانشناسان در قبال افراد سوگوار نیز معتبر است. این مراحل عبارتند از:

انکار و فرار: در ابتدای مرگ عزیزان، افراد ممکن است وقوع این حادثه را انکار کنند و سعی در دوری گزینی داشته باشند. این مرحله ممکن است به مدت کوتاهی یا طولانی‌تری ادامه یابد. در این دوران، فرد ممکن است به تنهایی بماند و از تعاملات اجتماعی کاسته کند.

خشم: در مرحله خشم، فرد ممکن است احساس خشم و عصبانیت نسبت به خود، عزیزان راهی دل خوشی نیافته، یا حتی جهان کلی را داشته باشد. این احساسات نمایان می‌شود و فرد ممکن است سوالاتی مطرح کند که چرا چنین اتفاقی افتاده است و چرا خدا این کبابی را به او داده؟

تفکر و تسلیم: در این مرحله، افراد تلاش می‌کنند که با یادآوری و جستجوی خاطرات و ارتباط با عزیزان مرحوم ترکیبی جدید ایجاد کنند. این مرحله شامل اشتغال ذهنی درباره عزیزان از دست رفته و تسلیم به واقعیت می‌شود.

افسردگی: این مرحله معمولاً با احساس افسردگی و ناراحتی همراه است. اندوه به شکل افسردگی، بی‌تفاوتی، و بی‌حسی ظاهر می‌شود و فرد ممکن است احساس کرختی نماید. در این مرحله، افراد ممکن است به این نتیجه برسند که زندگی بی‌هدف و بی‌معنی است.

پذیرش و قبول: در این مرحله، افراد کم‌کم از تأکید بر اندوه، خشم، و ترس کاسته و واقعیت حاکم بر وقوع مرگ را به تدریج می‌پذیرند. این مرحله نشان‌دهنده‌ی فرآیند بهبود و بهسازی تدریجی است.

ارتباط بین سوگ و استرس

افراد سوگوار معمولاً احساسات پیچیده‌ای مثل خشم، غم، تنهایی، رنج، شرم، و گناه تجربه می‌کنند. این احساسات می‌توانند فشار روانی زیادی ایجاد کنند. اما مهمترین نکته این است که انکار این احساسات و ترجیح دادن ایجاد تماس با آنها می‌تواند استرس روانی بیشتری به ذهن و جسم افراد تحمیل کند. توصیه‌ای مثبت این است که فرد سوگوار نباید سعی کند که احساسات منفی را فراموش کند یا نادیده بگیرد، چرا که این می‌تواند فرآیند طبیعی التیام را به تعویق بیاندازد. به عبارت دیگر، تحت فشار قرار دادن فرد سوگوار برای فراموش کردن احساسات منفی و پنهان کردن غم و ناراحتی‌اش ممکن است مدت زمان سوگ را طولانی‌تر کند.

سوگ و افسردگی: تفاوت‌ها

افرادی که در دوران سوگ هستند، ممکن است علائمی شبیه به افسردگی نشان دهند، اما سوگ به عنوان یک پاسخ طبیعی و سالم به مصیبت تلقی می‌شود و به عنوان یک اختلال روانی دسته‌بندی نمی‌شود. در سوگ، هدف اصلی تطابق با اتفاقات محزن و فرآیند التیام است. به عبارت دیگر، سوگ یک تجربه دردناک است، اما هدف آن بهبود است.

ارتباط بین سوگ و استرس می‌تواند درصورتی به مشکل تبدیل شود که سوگ برای مدت طولانی به صورت مخرب و ناتوان‌کننده ادامه یابد، به‌ویژه در افرادی که تاریخچه افسردگی دارند و حمایت اجتماعی کافی ندارند. در این مواقع، خطر ابتلا به افسردگی افزایش می‌یابد. بنابراین، در صورت وجود سوگ مزمن و ناتوان‌کننده، مراجعه به تخصصی‌های بهداشت روانی ضروری است.