توضیحات
سنجش شخصیت و توصیف خصایص شخصیتی، از دیرباز مورد توجه روان‌شناسان بوده است. در عصر کنونی، شناخت ویژگی‌های شخصیتی افراد در بسیاری از موقعیت‌های زندگی ضرورت پیدا می‌کند. پرسشنامه شخصیت یکی از روش‌های ارزیابی شخصیت است که بر مشاهدات فرد از خودش استوار است. در این روش، شخص واکنش‌ها و یا احساسات خود را در شرایط معین گزارش می‌دهد. پرسشنامه شخصیت از این جهت شبیه مصاحبه سازمان‌یافته است که در آن از افراد سؤال‌های همانندی پرسیده می‌شود و پاسخ‌ها نیز معمولا به صورتی است که غالبا به وسیله کامپیوتر به سادگی قابل نمره‌گذاری است. پرسشنامه شخصیت ممکن است طوری طراحی شود که یک بعد از شخصیت و یا به‌طور همزمان چند بعد از شخصیت را اندازه‌گیری کند (اتکینسون و دیگران ، ۱۳۷۸، ص ۱۰۹).
یکی از انواع پرسش‌نامه‌های شخصیت، پرسشنامه شخصیت آیزنک است که توسط آیزنگ و سی بیل در سال ۱۹۶۵-۱۹۷۶ تدوین شده است. آیزنک، فعالیت در زمینه آزمونسازی را از سال ۱۹۷۴ آغاز کرد و در ابتدا به دو مؤلفه اساسی برونگرایی و روانآزردهگرایی در سنجش شخصیت توجه داشت. وی در سالهای ۱۹۵۲، ۱۹۶۷، ۱۹۶۸، ۱۹۶۹، ۱۹۷۰، ۱۹۷۱، ۱۹۷۲ و ۱۹۷۳ تـغییراتی در آزمونهای خود داده و دو مؤلفه روانگسستهگرایی و دروغگویی را نیز وارد پرسشنامه خود کرده است. فرم‌های متفاوتی از پرسشنامه شخصیتی آیزنک وجود دارند که از جمله آنها فرم کودکان و نوجوانان و فرم تجدیدنظر شده (فرم حاضر) بزرگسالان است. پرسشنامه شخصیتی آیزنک شامل ۹۰ عبارت و برای سنین ۱۶ سال به بالا است و علاوه بر سه عامل درون‌گرایی[۱]، برونگرایی،روانرنجورخویی[۲] و روانپریشیگرایی[۳] دروغ‌پردازی[۴] را نیز میسنجد که در ایران هنجاریابی و بعضی از سوالات آن حذف شده و در نهایت پرسشنامه ی ۵۷ سوالی تهیه شده است.
این پرسشنامه یک پرسشنامه خودارزیابی شخصیتی است که سه بعد بنیادی شخصیت را اندازه‌گیری می‌کند. آیزنک، این ابعاد را با روش تحلیل عاملی کشف کرد. همان‌طور که ذکر شد این سه بعد عبارتند از: درون‌گرایی ـ برونگرایی، روانرنجورخویی و روانپریشیگرایی. آیزنک برای بعد برونگرایی ـ درون‌گرایی یک مبنای فیزیولوژیک قایل است که ریشه در واکنش‌پذیری دستگاه عصبی ارادی دارد. از اینرو، برون‌گراها به تحریک زیاد نیاز دارند و درون‌گراها برعکس. اما مبنای فیزیولوژیک روانرنجورخویی به واکنش دستگاه عصبی خودمختار برمی‌گردد که هیجان را در کنترل دارد. افرادی که در بعد روانرنجورخویی نمره بالایی می‌گیرند، واکنش‌های هیجانی شدیدی از خود نشان می‌دهند و خیلی راحت می‌ترسند. بعد روانپریشیگرایی نیز به عدم انجام رفتارهای مقبول اجتماعی اشاره دارد. به این ترتیب در فضای سه‌بعدی این سه مقیاس می‌توان به تشخیص‌های خاصی دست یافت. برای مثال نمره افراد مبتلا به ترس از مکان‌های باز در بعد برونگرایی پایین و در بعد روانرنجورخویی و روانپریشیگرایی به ترتیب بالا و متوسط است.
پرسشنامه شخصیتی آیزنک اگرچه جزء پرسش‌نامه‌های مهم تحقیقاتی محسوب می‌شود، اما روان‌شناسان حرفه‌ای آمریکا زیاد از آن استفاده نمی‌کنند چون بیشتر دوست دارند با چند مقیاس و نیمرخ‌های پیچیده سر و کار داشته باشند تا با سه بعد شخصیتی بنیادی ( تاد و بوهارت، ۱۳۷۹، ص ۱۵۸ ). اگر چه پرسشنامه شخصیتی آیزنک جزء پرسش‌نامه‌های مهم تحقیقاتی محسوب می‌شود، اما روان‌شناسان حرفه‌ای آمریکا زیاد از آن استفاده نمی‌کنند چون بیشتر دوست دارند با چند مقیاس و نیمرخ‌های پیچیده سر و کار داشته باشند تا با سه بعد شخصیتی بنیادی.
هانس یورگن آیزنک، بیشتر دوران شغلی خود را به انجام پژوهش درباره اندازه گیری شخصیت گذرانده است. او برای کشف کردن صفات شخصیت از تحلیل عاملی استفاده کرده است. آزمون آیزنک دو بعد شخصیت افراد بزرگسال و سه بعد شخصیت نوجوانان را می سنجد. در زیر به دو وجه سنجش شخصیت بزرگسالان اشاره می شود:
الف) برون گرایی در برابر درون گرایی (Extraversion versus Introversion (E
ب) روان رنجور خویی در برابر پایداری هیجانی (Neuroticism versus Emotional stability (EN
درون گرایی رفتاری است که با دیدگاه درونی ذهنی همراه بوده و فرد درون گرا آمادگی بیشتری برای خود داری و تسلط بر نفس از خود نشان می‌دهد. این افراد کمتر تمایل به حضور در جمع دارند و و بیشتر دقت خود را به مطالعه و فعالیتهای ذهنی انفرادی می‌گذرانند.
برون گرایی رفتاری است که با دیدگاه عینی و خارجی مشخص شده و با فعالیت عملی بالاتری همراه است، افراد برون‌گرا (آمادگی کمتری برای تسلط بر نفس خویش برخوردارند.
پرسشنامه های شخصیتی آیزنک بر این مبنای نظری استوار می باشند که شخصیت شکل یافته از دو بعد برون گرایی/ درون گرایی و با ثباتی هیجانی/ بی ثباتی هیجانی است. از این رو، آیزنک بر این باور است که غالباً افراد به چهار گروه تقسیم می شوند. که عبارتند از:
الف) درون گرای با ثبات
این گروه افرادی فعل پذیر، محتاط، فکور، صلح جو، خوددار، قابل اعتماد، همسان خو و آرام هستند.
ب) برون گرای با ثبات
این گروه افرادی مردم آمیز، معاشرتی، پر حرف، حاضر جواب، سهل گیر، سرزنده، بی خیال و رهبر هستند.
ج) درون گرای بی ثبات
این افراد دمدمی، دلشوره ای، کم انعطاف، هشیار، بدبین، تودار، مردم گریز، کم حرف هستند.
د) برون گرای بی ثبات
این افراد زود رنج، بیقرار، پرخاشگر، تحریک پذیر، تغییر گرا، تکانشی، خوشبین و پرتلاش هستند.
رتبه درصدی، موقعیت فدر در میان ۱۰۰ نفر را نشان می دهد. وقتی می گوئیم که رتبه درصدی آزمودنی ۸۵ است، منظور این است که، در بین ۱۰۰ نفر، از ۸۵ نفر بالاتر و از ۱۵ نفر پایین تر است. وقتی رتبه درصدی آزمودنی در مقیاس N (نوروتیک یا روان رنجور خو) بودن ۵۰ به دست می آید، منظور این است که نسبت به مردم عادی، از نظر روان رنجورخویی، کاملا متعادل است. یعنی یک فرد کاملا عادی است. هر اندازه رتبه درصدی فرد در N بیشتر باشد، او به همان اندازه، روان رنجورخوتر خواهد بود و بر عکس، بقیه مقیاس ها نیز به همین ترتیب تفسیر می شود. مقیاس L غیرواقعی بودن فرد را نشان می دهد. وقتی درصد آزمودنی مقیاس L بالاست، یعنی خواسته است خودش را غیر از آنچه هست نشان دهد. بنابراین، تفسیر نتایج بر اساس همین برداشت انجام می گیرد.
پایایی و روایی آزمون
دکتر منوچهر ازخوش، در کتاب کاربرد آزمونهای روانی، درباره پایایی یا اعتبار این آزمون اطلاعات کاملی ارایه داده اند. علاقه مندان به کسب اطلاعات بیشتر می توانند به همان کتاب مراجعه کنند. اما، به طور خلاصه، اشاره می کنیم که ایشان به تحقیق مرحوم دکتر براهنی و آقای نورمحمدی اشاره کرده اند. در تحقیق دکتر براهنی، اعتبار آزمون برای مقیاس های E، N، و L به ترتیب ۶۹/۰، ۷۷/۰، و ۴۷/۰ گزارش شده است. آقای نورمحمدی، به ترتیب اعداد ۶۳/۰، ۷۸/۰، و ۵۶/۰ را گزارش کرده اند.
در کتاب فوق اشاره شده است که این آزمون توانسته است، دانش آموزان مشکل دار را از دانش آموزان عادی جدا کند (یعنی دارای روایی است). کلیه سوالات نیز از رواییمحتوا مورد تایید است. به سخن ساده تر، محتوای ۲۴ سوال تمایلات روان نژندی، ۲۴ سوال دیگر تمایلات درون گرایی – برون گرایی و، بالاخره، ۹ سوال دیگر، تمایل به دروغ گویی را می سنجد.
- دارای ۵۷ گویه می باشد
- دارای خورد مقیاس می باشد
- دارای نمره گذاری می باشد
- دارای تفسیر می باشد
- دارای پایایی و روایی می باشد
